Domanê Qoçgiriye

Domanê Qoçgiriye
Şınasiye

Domanê Qoçgiriye, kıtabê Cefê Çarekıjio hirêyıno ke weşanxaneyê Vejiyaişê Tiji de serra 2005ıne de neşr biyo. No kıtab be 85 pelgano.

Qısaya veri

“Ma pelga darê ra ki benime zerrewes.
Xo rê nêberbênime, sıma rê berbênime..”

(Dewa Mılku ra, Sa-Xanıme)

Virardene u vir-nêardene ser: Taê estê ke vanê, “ma kerdu xu vira, zof çi ninu ra ma viri”. Taê ki vanê, “ma nêkerdu xu vira. Zonê ma u itiqatê ma estu. Sanıkê ma lawıki ma estê. Khalık u pirıkê ma estê. Domaniya ma, ma vira nêşiya“. Ela Bega Keleşi hêştay serre dera. Ma ke hayade qesey kerd, zaf resımi yenê verê çımanê ma. Almaste ki neway serre dera. Ayê ki zof çi nêkerdu xu vira. Kokımê maê ke hawtay u hêştay serre derê. Dewe de weşiya xu ramıta u welatê xode ki biyê kokιm. Çı estu ke zerethal biyê kokιm. Sanıku, hêkatu, lawıku u duwau nêzanenê. Tarıxi ser ke perşi pers bi, mara vanê: “Mı zonêne. Piyê mι u maya mı, mırê zof çi qesey kerdêne. Çı estu ke nıka mı zof çi kerdu xu vira“. Vir-nêardêne u virakerdene, marê merdena. Vanê, “mordem dısmenê xuyu“. Qesa de raşta... Virardene u hiskerdene rındekiya. Baqιleniye ki weşiya mordemi kena çip. Taê ma ki vanê ke: “Ez welatê xora zof has ken. Mι kemerê welati, dar u berê welati nêkerdê xu vira. Koê welati ki ju be ju mı viri derê“. Mı, ju Dêrsımız nas kerd. Nu alvaz ki jê mı ğeribiye de bi. Serba welatê xu, bibi nêwes. Adır canê dêy de bi. “Ax welat, wax welat” vatêne. Zof çi nêkerdbi xu vira. Her daim qofıka albazê ma welati ser biye. Ebe xu awrupa de, roê yi ki welat de bi. Serru ra têpia nu Dêrsımızê ma şi welat. Welatê xu di. Welat de, hesreta zerê dêy biye nerm. Adırê zerê yi ki tenê sayiya we. Waxt ame, raya dıyine uncia şi welat. Welatê xode werd u sımıt, peyser uncia ame awrupa. Hesreta yi, jê vereni nêbiye. Hesreta Dêrsımızê ma, awrupa de bibi vindi. Caê hesreta dêy de, endi goynayısê welati amey bi ser. Çı estu ke Dêrsımızê ma, welatê xode nêguriyêne! Haskerdena dêy, haskerdena thale biye... Dêrsim de ne ju çıtıle [lêeke/fidane] naybi de, ne ki welatê xode ju darê awe dêne!

Dêrsımızê ma, jê turistu şiyêne Dêrsim, uza de werdêne u sımıtêne. Têdιma ki resımê kokımu ontêne. Têpiara ki uncia peyser amêne awrupa. Hata merdena mordemi, weşiya mordemi de taê qanuni [her dayim] estê. Matematik, biyoloji u fizik estu. Albazê domaniya mı, tιrku rê bi qanunkerdoği, bi musnoği. Zonê tırku rê bi bılbıl u bi şêri. Zonê ingilizki u zonê fıransızki rê ki bi phepug. Çı estu ke zonê maya xorê, zonê Zazaki rê ki bi jê vızıke... Ma ju welat de ameybi riyê dina. Yi domanu ra pia, zonê ma ju bi. Zonê ma; zonê ju qomi bi. Taê roji bi, yi roji marê jiargi bi. Taê roji bi, yi roji ki marê şia bi. Sanıkê ma u hêkatê ma bi. Lawıkê ma bi. Kılmek ra zonê ma bi. Nu zonê ma ki, jubiyena ma biye. Taê estê ke zonê Zazaki qesey nêkenê. Zonê maya yinu, yinu rê thoa ifade nêkenu. Biyene nêmenda, biyene çista [kista]. Waxtê 1963 ra, taê nıka biyê pilê na waxti. Xorê ki puçanê şisisıku cênê pıra. Puçsıpeyê ma, hata sarê serre ki qılêrınê... Perrê yinu şikiyê u mirasê xu ki nas nêkenê. Ju dosegê germi, ebe beton ju çê, ju ki tomafilê asıni nas kenê.

Roê mordemi de ğeyal estu. Mordemê ke pilê ki gegane benê doman. Ge hirê serranê xu dıma sonê. Ge ki sonê ses serranê xu ser. Taê domani “ax, wax” ra biyê pil… Taê ki “hah-ha“ ra benê pil… Her mordemi de ju ro estu. Roê tainu de vicdan estu. Roê tainu de ki vicdan nêmendu; biyê bêvicdan. Wertê qomê mara taê vejinê, xu hetê tırku ser çarnenê. Rozê ki yena ke xu hetê kurdu ser tadanê. Rew-rew xuye vurnenê. Bazaru de benê tırk, ge benê kurd u ge ki benê çhepçi. Mordem ke pêt nêbi. Mordem ke bêteqete bi, zafeteney ki yi bêteqeti zayıf u qışkek vênenê u pê dey ki laxê xu kenê. Wertê qomê made taê estê ke derdê wertê saqanê xu guretu. Taê ki derdê pize xora biyê jê xoji; biyê zır u top.

Mordemu xırabın hirê çi nas kenu: Nefsetenıkeni, fızılêni u çımeşiaêni... Mordemu rınd u mordemu pak; zerreweso. Mordemu hewl; dırbeta qışkeke rê beno derman. Serd be germi ra nas keno. Vêsanu be mırdu ra ju tase nêkeno... Mordemu pak “namuso” ke vanê, yi namuşi teyna ebe ju lone ra ifade nêkeno. Zonê ma vindbiyene deru… Ni ra gıran daha çı estu...? Ya ki, vajime ke zonê ma ke bi vindi, marê daha peyser çı manenu?

Şaxsiyeti jê çırtanê... Mordem ke bi têsan, cıra awe sımenu. Qomê marê şaxsiyetê hewli lazımê... Roştberi ki jê rojiyê. Marê roştberê hewli lazımê... Qomê marê serdarê hewli lazımê. Serdarê ke xonça dısmeni de herbi xu-werdene nêdanê, yi serdari u şaxsiyeti qomê marê lazımê... Domanê ke zonê Zazaki qesi kenê, yi qomê marê lazımê. Domani tija u temsilkarê zagonê qomiyê.

Doman; jubiyena ma u piya. Na jubiyene ra ki domani qomi rê benê hirê kêsi. Domani qomê marê çar bê. Domani qomê marê phonc bê u va ses bê. Domani qomê marê jêde bê. Yi domani ki kamiya zonê ma bê. Hên ke awa Xızıri nas bıkerê, awa qılerine ra ki xu meşuyê.

Mı ke domaniya xu ser dergaderg bınusnêne; nu kıtab biyêne hazar pelge! 1963 ra nat, wertê ra 40 serri vêrdê ra. Yi serru ra zof çi u xeylê hadisê amey mı viri. Mı waşt ke yi hadisu zonê made ju be ju bınusni. Çı estu ke, Qoçgiriye de çond kês zonê made wanenu? Çond kês nusnenu? Mıntıqa Qerebeli de, zonê ma senık yenu wendene u senık ki nuşino. Cokau ke mı kıtabê xu nêkerd qolınd. Nia ki vaji: Serre be serre, demê na dina vurinu. Qe ju çi caê xode hên jê vereni nêmanenu. Hereket estu u vurayene esta. Na serranê peyênu de, zonê ma ser xeylê karê de hewli bi. En jêde ki awrupa de albazu nu kar ard ca. Awrupa de, gamê muhimi amey eştene... Zonê Zazaki de ronesans bi... Wes u war, pir u khal bê! Berjinê sιma xêr bu…

Hardê İsviçre, Marte 2005 C. Çarekız

Bıvênên

• Cefê Çarekıji de kıtabê xoyê newey u Qoçgiriye sero mobet