Tiyatro

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Tiyatro.

Tiyatro, nuşteo ke heqa yew xısusiyeti de nusiyao u sehna de terefê kaykeran ra kay beno, cı rê vaciyeno. Temay tiyatroy cıwiyayışo. Tiyatro yew senata de şowia u rıstımê cı qıseykerdış u xomocnayışo. Eserê tiyatroy de hedisey terefê nuştekari ra qısey nêbenê, kaykero ke tiyatro de kay keno, hedisey terefê ey ra qısey benê. Zıwanê eserê tiyatroy zıwanê do asano u zıwanê şario. Rıstımê tiyatroy heta Yunanıstanê Antiki şıno. Tiyatro tewr verên seba Homayê Yunananê Şerebi Dionyos organize biyo. Tragedya u komedya tiyatroyê kıhani ra tayê ornagan vırazenê u nuştışê inan şıiro. Dram zi tiyatroyanê newey rao u nuştışê cı nezım u neşıro.

Amfitiyatroyê Aspendosi

Tragedya[bıvurne | çımeyi bıvurne]

  • Kayê tiyatroyo ke heqa qeder, elem, terse, dram dero.
  • Tragedya de etik u şeref verplan dero.
  • Tema cı mitolociya u tarix ra gêno.
  • Tema cı corkesan (keso soyli) u kesê metafizikselan rao.
  • Zıwano cı de zıwanê binan ra tay vacêy (çekuy) estê.
  • Sistemê cıyê nuştışi menzumo.
  • Ponc perdeyan ra vıraziyeno.
  • Hediseyê pis, zey kıştene u merdış çıniyo.
  • Qısımê diyalogi u koro ra yeno meydan.
  • Koro de fıkirê merdıman esto.
  • Tragedya de qanuno hiri-yewiya esto ;
  1. Yewiya Zemani : Dergiya hedise vist u çehar seatiyo.
  2. Yewiya Mekani : Hedise cayê destpekerdışi ra qadbiyayışi rê tena yew ca dero.
  3. Yewiya Hedise : Nuşte de tena heqa yew hedise dero.
  • Yunankiyo Kıhan de Aishkhylos, Sophokles u Euripided, dewrê klasiki de (seserra XVII de) Racine u Corneill tragedya de zaf raver şıyê.

Komedya[bıvurne | çımeyi bıvurne]

  • Turê Tiyatroyo ke heqa terefê merdımano komik, rınd dero.
  • Tema cı cıwiyayışo aktuel ra yeno.
  • Tema cı helq u kesê normali rao.
  • Zıwano cı zaf aseno u seba zıwanê binan ra vacêygırewtış (çekuygırotene) karkerdış çıniyo.
  • Qısımê diyalogi u koroy Komedya de zi estê.
  • Qanuno hiri-yewiya esto.
  • Heme hediseyan sehne de yeno kaykerdene
  • Komedya Klasiki menzumo.
  • Ponc perdey ra yeno meydan.
  • Yunanıstano Antik de vıraziyao.
  • Yunanıstano Antik de Aristophanes, Literaturê Latini de Plautos u seserra XVII de Moliere komedya de zaf raver şıyê.
  • Komedya beno hiri letey ;
  1. Komedya Karakteri : No komedya heqa terefê karakterio komik rao. Moliere no tur ra Komedyay nuşto
  2. Komedya Etiki : No komedya heqa terefê mueşeretio lengayışi (eqsaqi) u komiki dero. Yunanıstano Antiki de Aristophanes; Literaturê Klasiki de Moliere u Literaturê Tırki de Şınasi komedyay etiki nuşto.
  3. Komedya Entrika : No komedya heqa entrika dero. Moliere heqa no komedya de zaf nuştey nuşto.

Tiyatroyo Modern[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Dram[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Tiyatroyo ke hem heqa qeder u hem zi heqa komedi dero.

  • Tema cı cıwiyayışo aktuel u tarix rao.
  • Tema cı heme kesan rao.
  • Tema cı hedisey pis (akerd, mıstehcen) dero.
  • Zıwano cı aseno.
  • Sistemê cıyê nuştışi hem menzumo hem zi mensıro.
  • Qanuno Hiri Yewiya çıniyo.
  • Amorê perdeyan xosero.
  • Tiyatroyo de romantizmiyo.
  • Shakespeare, Victor Hugo, Goethe, Schiller temsılkarê Tiyatroyo Dramo.

Komedya (modern)[bıvurne | çımeyi bıvurne]

  • Nizamê tiyatroyo klasiki ra ferqliyo.
  • Tema cı lexê akerdıno u qufıro.
  • Komediyo ke ebe hedisey rınd ra sıfte beno u bahdo tema cı şıno hedisey pis, Komediyo Santimental vaciyeno.
  • Komediyo ke heqa entrika dero, vodvil vaciyeno.

Tiyatroyê muziki[bıvurne | çımeyi bıvurne]

  • Tiyatroyo ke tede dens u muzik esto ema vatey (kılam) çıniyo, bale vaciyeno.
  • Tiyatoroyo ke tena muzik ra yeno meydan, opera vaciyeno.
  • Tiyatroyo ke tede hem muzik u hem zi vacê esto, operet vaciyeno.
  • Yewbiyayışê bale, opera u operet rê muzikal vaciyeno.
  • Tiyatroyo ke tede kaykeri ebe seyrkeran kay keno, Tiyatroyo Epik vaciyeno.

Terimê tiyatroy[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Perday tiyatroy

Pandomim[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Fikır u hissi ebe raya muziki u densi ra qıseykerdışo. Ebe menay kılmi Pandomim ebe hereketê dest, pol, ri, lıng u vucudi ra seba temay tiyatroy qıseykerdış kar keno.

Tuluat[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Turê tiyatro ra yewo. Senatkari gorey temay eseri ra kay keno, ema ebe zerri ra zi qısey keno. Mecburiyetê inan çıniyo seba gorey nuşte ra kaykerdış.

Tirat[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Vatey (qısey) ke sehne de kaykeri yewbini rê vano.

Bale[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Kayo ke tede muzık u dens esto u tema cı lirik u dramo. Gorey turê bini ra no tur de estetik zafêro.

Revu[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Tiyatroyo ke tede tenkidkerdış esto. Tena yew tema cı çıniyo. Zerrêkê cı de tabloy, monologi, skeçi, densi u vatey nukteyıni ebe raya showi ra qısey beno.

Skeç[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Kayo de muzikalio ke ponc - şeş deqiqey de kay beno u kayo de kılmo.

Perde u Jest - Mimik[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Namê her letey kayê tiyatroyo. Jest namê hereketê kaykerio dest-poliyo. Mimik namê hereketê riyê kaykero.

Suflor[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Eke kayker hereketê cı fira(vira) kerdo , ebe raya hereketan ra kayker qıseykerdışo.

Replik u Feeri[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Replik, kayo tiyatro de her vatey (qısey) kaykerano. Feeri eserê metanaturelio tiyatroyo.

Suare[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Salonê tiyatroy, sinema u konser de showo de şewıno.

Matine[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Salonê tiyatroy, sinema u konseri de showo de rocıno.