İmperatoriya Sasani: Ferqê çımraviyarnayışan
mNo edit summary |
m Karber Mirzali' pelay İmparatoriya Sasani' berd İmperatoriya Sasani |
(Babetna niyo)
|
Revizyonê 26 Tebaxe 2012, seate 17:37 de
İmperatoriya Sasani | |
---|---|
Desmal û Arma | |
Melumat | |
Ware | Dewleta Tarixi |
Mıntıqa | Persian Empire |
Erd | 3 500 000 km2 |
Nıfus | 40 000 000 |
Hıkumet | Feudal monarchy |
Zıwano resmi | Pehlewki, Partki, Koine Greek û Aramki |
Xerita | |
İmparatoriya Sasani (Farski: ساسانیان, Sāsānīyān) bênatey seserranê 3 u 7ine de yew imparatoriya gırde biya. I. Ardeşir serra 226ine de İmparatoriya Parti kerda xırabe u İmparatoriya Sasani na ro. İmparatoriya Sasani hêdi hêdi biya pil. Erdê xo Tırkiya, Iraq, Suriya, İsrail, Lubnan, Urdun Mısır, Efğanıstan, Pakıstan u Erebıstan ra reşto hetan Asya Miyanêne.
Paytextê İmparatoriya Sasani suka Ardaşir-Khwarrah biyo. Labelê Ardaşir-Khwarrah ra ver suka Ctesiphoni paytext biyo. Zıwanê xoyo resmi Farskiyo Miyanên biyo. Wextê İmparatoriya Sasani de zagonê (kulturê) İrani zaf raver şiyo. Dinê İmparatoriya Sasani Zerduştiye biya.
Erdê İmparatoriya Sasani zaf gırd biyo. Hem qıta Ewropa, hem qıta Asya u hem ki qıta Afrika de hukım kerdo. Çı wext İslam ame meydan, İmparatoriya Sasani zaf qeweta xo çıne biya. İmparatoriya Sasani Cengê Nihawāndi kerdo vini u serra 651ine de biya xırabe. O wext, Ereban erdê İran de hukım kerdo.
Kronolociye
226–241: Hukımdariya Ardeşir Ii:
- 224–226: Rıziyayışê İmparatoriya Parti
- 229–232: Ebe Roma ra lec
- Cındekerdışê dinê Mecusiye be dinê resmi
- Nuşteyê ke Zend (Ewısta) zaniyenê, day arê u ardi pêser
241–271: Hukımdariya Şapur Ii:
- 241–244: Ebe Roma ra leco sıfteyın
- 258–260: Ebe Roma ra leco dıyın. İmparatorê Roma Valerian Lecê Edessa de ame pêgırewtene
- 215–271: Mani, sazkerdoğê Maniheizm
271–309: Dewro ke be mıcadeleyê xanedaniye ra vêrdo ra 309–379: Hukımdariya Şapur IIê "Gırd"i:
- 337–350: Ebe Roma ra leco sıfteyıno ke goreyê verênan senık serkewtene arda
- 358–363: Ebe Roma ra leco dıyın. Ğalıbiyetê gırdi sinorê imparatoriye hetê rocvetış u rocawani de kerd hira.
399–420: Hukımdarariya Yezdıgırd Iê "Gunekar"i:
- 409: Xıristiyanan rê serbestiye u destekcıdayış
- 416–420: Xıristiyanare zulum çaxi. Yezdıgırti be fesxkerdışê qerarê xoyê keheni u zulımdiyayışê Xıristiyanan
420–438: Hukımdariya Behram Vi:
- 420–422: Ebe Roma ra lec
- 424: Konseyê Dad-İşuy, Kıliseyê Rocvetışi xo Konstantinopolisi reyna ra u xoseriya xo ilan kerde.
438 –457: Hukumdariya Yezdıgırd IIi:
483: Fermanê musamaha diya Xıristiyanan
491: Kıliseyê Ermeniyan Konsilê Kalkedoni (Kadıköy) nêşınasna:
- Xıristiyaniya Nestoryan Dewleta Sasaniyan de biye mezhebê Xıristiyanano hukımran
531–579: Hukımdariya Xusrew Ii, "ebe royê bêmerdi" (Anuşirwan)
533: Ebe İmparatiya Roma ra "Peymana Aştiya Bêmıdete"
590–628: Hukımdariya Xusrew IIi
- Dewrê cıwiyayışê Ronikanesi
- Suriya, Fılistin, Mısır u Anadoliye de fethi
- İran, terefê Romayıcan ra meğlubnêbiyayış ra ver, peyser şi sinoranê Xanedaniya Ahamenişi
610: Lecê Zuqeri de Erebi kewti ra ordiyê Sasani ser
626: Terefê Awaran u İranıcan ra mıhasereyê Konstantinopolisio bêmıwefeq
627: İmparatorê Roma Herakliusi Assurya u Mezopotamya işğal kerdi.
- Herbê Ninevehi de terefê ordiyê Bizansi ra meğlubiyetê İranıcano mıtleq
628–632: Dewrê hukımdaranê yewi ra zêdeyo kaotik
632–642: Hukımdariya Yezdıgırd IIIi
636: Terefê mısılmanan ra sıreyê fethê İrani, Lecê Qadisiya de meğlubiyetê Sasaniyano mıtleq
642: Nihawend de ebe qırkerdışê ordiye İrani ra zeferê Erebiyano peyên
651: Hukımdarê Sasaniyano peyên Yezdıgırd III, Merv (Tırkmenıstano ewroyên) de kışiya, xanedanêni qediye. Lacê cı Firuz u ê bini surgın şi be Çin.
-
Dara heyati
-
Sembolê Zerduştiye
-
Perey Sasaniyan
Çımey
Eno meqale yew vernuşteyo. Şıma şenê enê nuşteyi bıvurnên. |