Efğanıstan: Ferqê çımraviyarnayışan
mNo edit summary |
m TERCUME |
||
Line 1: | Line 1: | ||
{{ |
{{Tercume}} |
||
{{Dewlete |
{{Dewlete |
||
|Name ='''Cumhuriyetê Efğanıstano İslami''' |
|Name ='''Cumhuriyetê Efğanıstano İslami''' |
Revizyonê 26 Keşkelun 2012, seate 18:15 de
Eno nuşte yew zıwano bin ra çarniyeno a! Eke şıma enê zıwani zanê, şıma şenê desteg bıdê ma. Keso ke eno not nuşto tarixê vırnayışi de ca gêno u şıma şenê bıresê cı. |
Cumhuriyetê Efğanıstano İslami جمهوری اسلامی افغانستان Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān (Farski) د افغانستان اسلامي جمهوریت Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat (Peştuki) | |
---|---|
Desmal û Arma | |
Melumat | |
Ware | Dewleta hegemonyal |
Embıryani | Pakıstan, İran, Tırkmenıstan, Ozbekıstan, Tacikıstan û Cumhuriyetê Şariê Çini |
Sazbiyayış | Tebaxe 8 ,1919 |
İdare | Kabil Government of AfghanistanNational Assembly of Afghanistan |
Erd | 647.500 km²652 230 km2 |
Nıfus | 37 466 414 |
Hıkumet |
Cumhuriyeto İslami Dewleta uniter |
Serdar | Hamid KarzaiHibatullah Akhundzada |
Kodê telefoni | +93 |
Leteyê saete | UTC+04:30 |
Kodê interneti | .af |
Zıwano resmi | Peştuki, Derki, Beluçki, Nuristani, Zıwanê Pamiri, Peşeyiki, Uzbek, Erebki û Tırkmenki |
Merş | This Is the Home of the Brave |
Cayo tewr berz | Noshaq |
Cayo tewr nızm | Amuderya |
Pere | Afghani |
Ravêrşiyayışê heqa merdıman | 0,48 |
Xerita | |
Efğanıstan yew dewletê qıta Asyawo. Caê xo verocê (cenubê) qıta Asya dero. Dormey Efğanıstani de Tırkmenıstan, Ozbekıstan, Pakıstan, Tacikıstan, İran u Çin esto.
Paytextê Efğanıstani suka Kabılio. Nıfusê xo 31,889,923yo. Xelkê Efğanıstani Peştun, Tacık, Xezer u Ozbekan ra yeno pêser. Zıwanê xoyo resmi Farski u Peştukiyo. Sistemê idarey cumurêto. Efğanıstani serra 1919ine de xo reyna ra, xoseriya xo ilan kerde. Reisê cı Hamit Karzaiyo.
Etimolociye
Namê Efğanıstani (Farski:افغانستان,maneyê "Herê Efğani") ra yeno.[1]Efğan Farski de namê merdımê Peştunano.[2]
Coğrafya u İklim
Efğanıstan de zaf kohi estê u Efğanıstan zaf kohın u berzo.Rocakewtış de Kohê Hindukuşi,veroc de Kohê Çeğay u zıme de Kohê Pamir estê.Berziyo Nowşaki 7492 metreyo u Efğanıstan de cayo de tewr berzo.Rocawan u verocê Efğanıstan kohın niyo ema eno erdi de ro niestê/çıniyo u cenaney nêbeno.Efğanıstan de royê Amu Derya,Helmend, Farahrud, Murgap u Herirudi estê.İklimê Efğanıstani iklimê serdo.Zımıstani zaf serdo u amnani zaf germo.[3]
Tarix
Tarixo Efğanıstan kıhano.Efğanıstan de tewr raver İ.V 500 de İrani hukım kerdo.Bahdo İskedero Gırd erdê Efğanıstani işğal kerdo u Baktriya saz biyo.Baktriya serra İ.P 50 de xırab biyo u İP. 50-125 de Skiti hukım kerdo.Dewrê Miyanên de erdê Efğanıstan de Tahiriy,Samaniy,Ğazneviy,İmperatoriya Selçukiyano Gırd,Xarezmşahiy,Moğoli u Timuriy hukım kerdo.Mabênê seserra 14ıne - 19ıne de Efğanıstan de Baburi hukım kerdo u Efğanıstan zaf biyo qewetıno.Seserra 19ıne de be gırdbiyayışê kolonizasyon lecê İngıltere-Efğanıstan sıfte biyo.1839-1842 miyan de Leco İngıltere-Efğanıstan I biyo u eno lec de Efğani biyo ğelib.Serra 1878 de anciya leci sıfte biyo u eno lec de Efğanı biyo meğlub.Tewr pey 1919 de yew lec ameyo meydan u Efğanıstan biyê xosere.Dewrê Modern de Efğanıstan de dı leci biyo.Kanun 7,1979 – Şıbate 15,1989 miyan de Leco Sowyet-Efğan ameyo meydan.Serra 2001 de anciya Efğanıstan de lec sıfte biyo u nêqediyeno,ewro Efğanıstan de lec estê.[4]
Sistemê İdare
Efğanıstan yew cumhuriyeto de İslamiyo u qanuno Efğanıstani qanuno Şeriato.Efğanıstan ben 21 wılayeti (Peştuki:ولسوالۍ volasvaleyi) ;
Demografiye
Nıfus
Nıfusê Efğanıstan 30,419,928o[5]
Şari
Şar | Fotraf | World Factbook / Library of Congress Country Studies texmini (2004–ewro | World Factbook / Library of Congress Country Studies texmini (ver-2004) |
---|---|---|---|
Peştu | 42% | 38–50 percent | |
Tacik | 27% | 25–26.3% (of this 1% are Qizilbash) | |
Hazari | 9% | 10–19 percent | |
Uzbek | 9% | 6–8% percent | |
Aimak | 4% | 500,000 to 800,000 | |
Tırkomen | 3% | 2.5 percent | |
Beluc | 2% | 100,000 | |
Bini (Pashai, Nurıstani, Erebi, Brahui, Pamiri, Gujjar, bin.) | 4% | 6.9 percent |
Zıwani
Dari u Peştuki zıwanê Efğanıstano resmiyo.
Zıwan | World Factbook / Library of Congress Country Studies (1992-ewro) | Ethnologue / World Factbook / Iranica (pre-1992 texmini) |
---|---|---|
Dari) | 50% | 25-50% |
Peştuki | 35% | 35-55% |
Uzbeki | 8.5% | 9% |
Tırkmenki | 2.5% | 500,000 speakers |
30 others (Balochi, Nuristani, Pashayi, Brahui, Hindko, Pamiri, Kyrgyz, Gujari, etc.) | 4% | 4% |
Baweriye
- İslam: 99.7%
- İslamo Sunni: 80-89%
- İslamo Şıi: 10-19%
- Bini: 1%
Ekonomiye
Ekonomiya Efğanıstan zaf xırabo.Seserra 20ıne de ekonomiye biyê qewetıne ema ewro be leci zaf biyê xırab.
Kultur u Literatur
Mıtfaqê Efğani zaf zengıno.
- Nanweri;
- Palao (traditional rice dish)
- Mosh Palao
- Shorba (Afghan soup)
- Do Pyaza
- Mantu (meat dumplings)
- Kofta (meatballs)
- Kichiri
- Qorma Sabzi
- Baunjan (cooked eggplant w/potatoes and tomatoes)
- Bendee/Baumya (cooked okra w/potatoes and tomatoes)
- Heeknusb (hummus)
- Ashak
- Aush (hand made noodles)
- Baghlava (baklava)
- Bolani (Afghan flat bread or crêpes)
- Chapli Kabab
- Shor-Nakhod (chick peas w/special toppings)
- Naan (Afghan bread)
- Şirini:
- Gosh Feel (pastry)
- Halwa
- Shir Berinj (rice pudding)
- Ferni
- Kadu Bouranee (sweet pumpkins)
- Jelabi
- Maleeda or Khajoor
- Spice Rub
Referansi
- ↑ http://books.google.com.tr/books?id=KRt0HfYFZGsC&lpg=PP1&vq=place+of+Afghans&pg=PA4&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/afgan-in-current-political-usage-any-citizen-of-afghanistan-whatever-his-ethnic-tribal-or-religious-affiliation
- ↑ http://afghanistan.cr.usgs.gov/earthquake-hazards
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/anglo-afghan-wars
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af®ionCode=sas&#af
Nato paykerden
Galeriye
|
Eno meqale yew vernuşteyo. Şıma şenê enê nuşteyi bıvurnên. |