İran: Ferqê çımraviyarnayışan
m eno pele de restorasyon estê,ez eno pele restore keno. |
m →Kultur |
||
Line 160: | Line 160: | ||
[[Ekonomiye|Ekonomiy]]ê İrani zaf qewetıno. Feqet mabênê mılletanê ğerbi iqtısadê İrani ra hewlo. İran zaf petrol u qaz roşeno. |
[[Ekonomiye|Ekonomiy]]ê İrani zaf qewetıno. Feqet mabênê mılletanê ğerbi iqtısadê İrani ra hewlo. İran zaf petrol u qaz roşeno. |
||
==Kultur== |
==Kultur== |
||
[[File:Esfahan-shah-sq.jpg|thumb|center|700px|]] |
|||
[[File:Mehmooni2.jpg|thumb|right|300px|]] |
|||
[[File:Kelileh va Demneh.jpg|thumb|right|300px|]] |
|||
==Kodi== |
==Kodi== |
||
* '''EP''' |
* '''EP''' |
Revizyonê 25 Keşkelun 2012, seate 20:59 de
Ena pele de restorasyon beno! Şıma şenê peşti bıderên ma. Keso ke ena note nuşta, tarixê vurnayışi dero u be ey irtıbat kewe. |
Cumhuriyetê İrano İslami جمهوری اسلامی ایران Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān | |
---|---|
Desmal û Arma | |
Melumat | |
Ware | Dewleta hegemonyal |
Mıntıqa | Rocakewtena Miyani |
Embıryani | Efğanıstan, Pakıstan, Tırkiya, Iraq, Azerbaycan, Ermenıstan, Tırkmenıstan, Naxçıwan, Erebıstano Seudi, Kuweyt, Behreyn, Uman, Qeter û Yewina Emiranê Erebi |
Sazbiyayış | Nisan1 1979 |
İdare | Tehran Government of IranIslamic Consultative Assembly |
Erd | 1 648 195 km²1 648 195 km2 |
Nıfus | 86 758 304 |
Hıkumet | Cumurêtê İslami |
Serdar | Mehmud EhmedinecadEli Xameney |
Kodê telefoni | +98 |
Leteyê saete | UTC+03:30 |
Kodê interneti | .ir |
Zıwano resmi | Farski |
Merş | National Anthem of the Islamic Republic of Iran |
Cayo tewr berz | Demavend |
Cayo tewr nızm | Deryayê Xezeri |
Pere | Riyalê İrani |
Ravêrşiyayışê heqa merdıman | 0,77 |
Xerita | |
İran (Farski: جمهوری اسلامی ايران Jomhuriye-ye Eslāmī-ye Īrān) ya zi be nameo resmi Cumhuriyetê İrano İslami yew dewleta qıta Asya dero.Zımeyê İrani de Deryayê Xezeri, Ermenıstan, Azerbaycan u Tırkmenıstan; veroc de Xelicê Farsi; rocawan de Tırkiya u Iraq; rocvetış de Efğanıstan u Pakıstan estê.Paytextê İran Tehrano.İran 30 eyaletan ra yeno pêro u ezayê Mıletê Yewbiyayeyan (UN) u OPECio.Sistemê idarey Cumurêtê İslamio,labelê sistemê ekonomiki sosyalisto.
Etimolociye
Etimolociyê çekuya İran çekuya Ewıstki Aryan ra yeno.[1]Aryan maneyê dewleta Aryananra yeno.Wexto Hexamenişiyan u Sasaniyan de namê İrani Aryan/Ērān biyo.Bahdo seserra İV 6. ra serra 1936 rê namê İrani biyo Persia u eno name qebul biyo.Bahdo serra 1935 de Rıza Şah namê Persiay be anciya be namê İran vurnayo.[2]Tewr pey serra 1979 de namê dewleti Cumhuriyetê İrano İslami biyo.
Coğrafya u İklim
Erdê İran 1 648 000 km²o u dınya de 18(vist u eyşt)ıno.[3]Erdê İrani,pêro erdê Britanya Gırde,Almanya,Fransa u İspanya ra zafyêr gırdo.[4]Zımey-rocawanê İran de Azerbaycan (432 km/268 mi) u Ermenıstan(35 km/22 mi); zıme de Deryao Xezeri;Zıme-rockewtış de Tırkmenıstan (992 km/616 mi);Rocvetış de Pakıstan(909 km/565 mi) u Efğanıstan (936 km/582 mi),rocawan de Tırkiya (499 km/310 mi) u Iraq (1,458 km/906 mi),veroc de Korfezê Farsi u Deryao Umani estê.[5]İran de Deryao Xezeri u Xuzistan miyan de Platoyê İran estê.İran zaf kohi esto u kohıno.Koho Demavend hem İran de hem Rocvetışo Miyan de,hem zi leteyê qıta Ewrasyay ke Kohê Hindukuş ra rocawan de dero de koho tewr berzo.[6]Yanê leteyê rocawanê İran zaf kohıno.Leteyê rocvetışê İrani zaf berz niyo u zaf kohi çıniyo/niesto.Rocvetışê İrani de Deşta Luti u Deşta Keviri estê.Zıme (dormeyê Deryao Xezeri) de zaf dari u deşti estê.Veroc de (dormey Arvand Rūd/Şat el Erebi de) deşti estê.İklimê İran zımıstani zaf serd u vewrıno,amnani de zaf germo.Zıme (Gilan,Mazenderan,Gulıstan u bini) de iklim subtropikalo u amnani germ niyo.Veroc u letey ke de deşti estê de amnani zaf germo.[7]
Demografiye
Nıfus
Nıfusê İrani 75 milyoni ra nezdiyo.[8]Gırdbiyayışê nıfusê İrani rêx/lez niyo.Sıxletiyê nıfusi 44,9 sero/km²o.Rocawanê İran de nıfus sıxo.
Nıfus(x 1000) | Biyayışi | Merdışi | Vuriyayışi | (serê 1000) | (serê 1000) | Vuriyayış (serê 1000) | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1999 | 62 738 | 1 177 557 | 374 838 | 802 719 | 18.8 | 6.0 | 12.8 |
2000 | 63 658 | 1 095 165 | 382 674 | 712 491 | 17.2 | 6.0 | 11.2 |
2001 | 64 592 | 1 110 836 | 421 525 | 689 311 | 17.2 | 6.5 | 10.7 |
2002 | 65 540 | 1 122 104 | 337 237 | 784 867 | 17.1 | 5.1 | 12.0 |
2003 | 66 480 | 1 171 573 | 368 518 | 803 055 | 17.6 | 5.5 | 12.1 |
2004 | 67 477 | 1 154 368 | 355 213 | 799 155 | 17.1 | 5.3 | 11.8 |
2005 | 68 467 | 1 239 408 | 363 723 | 875 685 | 18.1 | 5.3 | 12.8 |
2006 | 70 496 | 1 253 912 | 408 566 | 845 346 | 17.8 | 5.8 | 12.0 |
2007 | 71 532 | 1 286 716 | 412 736 | 873 980 | 18.0 | 5.8 | 12.2 |
2008 | 72 584 | 1 300 166 | 417 798 | 882 368 | 17.9 | 5.8 | 12.2 |
2009 | 73 651 | 1 348 546 | 393 514 | 955 032 | 18.3 | 5.3 | 13.0 |
2010 | 74 733 | 1 363 542 | 441 042 | 922 500 | 18.2 | 5.9 | 12.3 |
- Sûkê tewr gırdi
Rêze | Sûk | 2007 Nıfus |
---|---|---|
1. | Tehran (Tehran) | 12,765,238 (metropol)[9] (8,088,287 merkez)[9] |
2. | Meşhed (Xorasanê Rezewi) | 2,868,350 (metropole) (2,410,800 merkeze)[9] |
3. | İsfahan (İsfahan) | 3,430,353 (metropole) (1,602,110 merkeze)[9] |
4. | Tebriz (Azerbaycanê Rocvetışi) | 1,597,319 (metropole) (1,378,935 merkeze)[9] |
5. | Kerac (Tehran) | 1,377,450[9] |
6. | Şiraz (Fars) | 1,204,882[9] |
Şari
%80-85ê nıfusê İrani aidê yew şaro ke şarê İraniyo.(Farsi,Gileki,Mazenderani,Kurdi,Luri u bini)[10]%10-12ê nıfusê İrani Tırko.%2ê nıfusi Erebo u şarê binani zi İran de cıwiyenê.
Zıwani
Farski zıwanê İranê resmiyo.[11]İran de zıwanê Gileki,Mazenderanki,Kurdki,Beluçki,Azerki,Turkmenki,Lurki,Goranki u Beluçki zi qısey beno.
Baweriye
İslamo Şii bawerışê İrano resmiyo u %90 ê nıfusê İrani Şiiyo.%8 ê nıfusi Sunniyo.[12]%2 ê nıfusi Zerduşt,Xıristiyan,Behai,Cıhudo.[13]
Tarix
Tarix u medeniyetê İrani zaf dewletiyo u zaf kıhano.Wextê İ.V.(İsay ra ver), qebileyê Aryani amey İran u medeniyetê Aryanan biyo medeniyetê İrani.Wextê Parsan de İran biyo zaf gırd.Erdê İrani zaf işqali di: Ê Ereban, Moğolan u Tırkan. Nıka dewleta İrani biya qewetıne. Na çağ de Amerika u İrani ra rivatanê çhekanê atomi ra yewbini anê-benê.
Tarixo Antik
Raverê İslam (İ.V 625[30] –İ.P 651 )
Peyênê İslam
Dewrê Miyanêne
Dewrê Vermodernite (1501–1921)=
Dewrê Bahdo Modernite
Sistemê İdare
Nıfus
Ekonomiye
Ekonomiyê İrani zaf qewetıno. Feqet mabênê mılletanê ğerbi iqtısadê İrani ra hewlo. İran zaf petrol u qaz roşeno.
Kultur
Kodi
- EP
- IR
- IR
- IR
- IRI
- IRN
- IRN'
- OI
- RV
Çımey
Referansi
- ↑ http://ancienthistory.about.com/od/persianempiremaps/qt/Iran.htm
- ↑ http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/v2f1/v2f1a035.html
- ↑ http://www.mongabay.com/igapo/world_statistics_by_area.htm
- ↑ http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Iran-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html
- ↑ http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp
- ↑ http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp
- ↑ http://www.un.org/Depts/escap/pop/journal/v10n1a1.htm
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 Website of "Statistical Center of Iran" (in Persian)
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html
- ↑ http://www.fidh.org/IMG/pdf/ir0108a.pdf
|
|