İmperatoriya Sasani: Ferqê çımraviyarnayışan

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Çım bıerze verorê pela
← Ferqo verênFerqo peyên →
Content deleted Content added
VisualWikimetın
No edit summary
No edit summary
Line 1: Line 1:
{{Template:Dewlet
{{Template:Dewlet
|native_name = İmparatoriya Sasani(Ērān/Ērānshahr)
|native_name = İmperatoriya Sasani
|image_flag =Derafsh kaviani.svg
|image_flag =Derafsh kaviani.svg
|image_coat =Senmurv.svg
|image_coat =Senmurv.svg
Line 26: Line 26:
[[File:1001-nights.jpg|thumb|right|200px|Şexriyar u Şexrazad]]
[[File:1001-nights.jpg|thumb|right|200px|Şexriyar u Şexrazad]]
[[File:Knight-Iran.JPG|thumb|right|200px|[[Taxê Bostan]]]]
[[File:Knight-Iran.JPG|thumb|right|200px|[[Taxê Bostan]]]]
'''İmparatoriya Sasani''' ([[Farski]]: ساسانیان, Sāsānīyān) bênatey seserranê 3 u 7ine de yew imparatoriya gırde biya. [[I. Ardeşir ]] serra 226ine de [[İmparatoriya Parti]] kerda xırabe u İmparatoriya Sasani na ro. İmparatoriya Sasani hêdi hêdi biya pil. Erdê xo [[Tırkiya]], [[Iraq]], [[Suriya]], [[İsrail]], [[Lubnan]], [[Urdun]] [[Mısır]], [[Efğanıstan]], [[Pakıstan]] u Erebıstan ra reşto hetan Asya Miyanêne.
'''İmperatoriya Sasani''' ([[Farski]]: ساسانیان, Sāsānīyān) bênatey seserranê 3 u 7ine de yew imperatoriya gırde biya. [[I. Ardeşir ]] serra 226ine de [[İmperatoriya Parti]] kerda xırabe u İmperatoriya Sasani na ro. İmperatoriya Sasani hêdi hêdi biya pil. Erdê xo [[Tırkiya]], [[Iraq]], [[Suriya]], [[İsrail]], [[Lubnan]], [[Urdun]] [[Mısır]], [[Efğanıstan]], [[Pakıstan]] u Erebıstan ra reşto hetan Asya Miyanêne.


Paytextê İmparatoriya Sasani suka Ardaşir-Khwarrah biyo. Labelê Ardaşir-Khwarrah ra ver suka Ctesiphoni paytext biyo. Zıwanê xoyo resmi [[Farskiyo Miyanên]] biyo. Wextê İmparatoriya Sasani de zagonê (kulturê) İrani zaf raver şiyo. Dinê İmparatoriya Sasani [[Zerduştiye]] biya.
Paytextê İmperatoriya Sasani suka Ardaşir-Khwarrah biyo. Labelê Ardaşir-Khwarrah ra ver suka Ctesiphoni paytext biyo. Zıwanê xoyo resmi [[Farskiyo Miyanên]] biyo. Wextê İmperatoriya Sasani de zagonê (kulturê) İrani zaf raver şiyo. Dinê İmperatoriya Sasani [[Zerduştiye]] biya.


Erdê İmparatoriya Sasani zaf gırd biyo. Hem qıta [[Ewropa]], hem qıta [[Asya]] u hem ki qıta [[Afrika]] de hukım kerdo. Çı wext İslam ame meydan, İmparatoriya Sasani zaf qeweta xo çıne biya. İmparatoriya Sasani Cengê Nihawāndi kerdo vini u serra 651ine de biya xırabe. O wext, [[Ereb]]an erdê İran de hukım kerdo.
Erdê İmperatoriya Sasani zaf gırd biyo. Hem qıta [[Ewropa]], hem qıta [[Asya]] u hem ki qıta [[Afrika]] de hukım kerdo. Çı wext İslam ame meydan, İmperatoriya Sasani zaf qeweta xo çıne biya. İmperatoriya Sasani Cengê Nihawāndi kerdo vini u serra 651ine de biya xırabe. O wext, [[Ereb]]an erdê İran de hukım kerdo.


== Kronolociye ==
== Kronolociye ==
[[226]]–[[241]]: Hukımdariya [[Ardeşir I]]i:
[[226]]–[[241]]: Hukımdariya [[Ardeşir I]]i:
* 224–226: Rıziyayışê [[İmparatoriya Parti]]
* 224–226: Rıziyayışê [[İmperatoriya Parti]]
* [[229]]–[[232]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra lec
* [[229]]–[[232]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra lec
* Cındekerdışê dinê [[Mecusiye]] be dinê resmi
* Cındekerdışê dinê [[Mecusiye]] be dinê resmi
* Nuşteyê ke Zend ([[Ewısta]]) zaniyenê, day arê u ardi pêser
* Nuşteyê ke Zend ([[Ewısta]]) zaniyenê, day arê u ardi pêser


[[241]]–[[271]]: Hukımdariya [[Şapur I]]i:
[[241]]–[[271]]: Hukımdariya [[Şapur I]]i:
* [[241]]–[[244]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra leco sıfteyın
* [[241]]–[[244]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra leco sıfteyın
* [[258]]–[[260]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra leco dıyın. İmparatorê Roma [[Valerian]] [[Lecê Edessa]] de ame pêgırewtene
* [[258]]–[[260]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra leco dıyın. İmperatorê Roma [[Valerian]] [[Cengê Edessa]] de ame pêgırewtene
* [[215]]–[[271]]: Mani, sazkerdoğê [[Maniheizm]]
* [[215]]–[[271]]: Mani, sazkerdoğê [[Maniheizm]]


[[271]]–[[309]]: Dewro ke be mıcadeleyê xanedaniye ra vêrdo ra
[[271]]–[[309]]: Dewro ke be mıcadeleyê xanedaniye ra vêrdo ra
[[309]]–[[379]]: Hukımdariya [[Şapur II]]ê "Gırd"i:
[[309]]–[[379]]: Hukımdariya [[Şapur II]]ê "Gırd"i:
* [[337]]–[[350]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra leco sıfteyıno ke goreyê verênan senık serkewtene arda
* [[337]]–[[350]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra leco sıfteyıno ke goreyê verênan senık serkewtene arda
* [[358]]–[[363]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra leco dıyın. Ğalıbiyetê gırdi sinorê imparatoriye hetê rocvetış u rocawani de kerd hira.
* [[358]]–[[363]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra leco dıyın. Ğalıbiyetê gırdi sinorê imperatoriye hetê rocvetış u rocawani de kerd hira.


[[399]]–[[420]]: Hukımdarariya [[Yezdıgırd I]]ê "Gunekar"i:
[[399]]–[[420]]: Hukımdarariya [[Yezdıgırd I]]ê "Gunekar"i:
Line 54: Line 54:


[[420]]–[[438]]: Hukımdariya [[Behram V]]i:
[[420]]–[[438]]: Hukımdariya [[Behram V]]i:
* [[420]]–[[422]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra lec
* [[420]]–[[422]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra lec
* [[424]]: [[Konseyê Dad-İşuy]], Kıliseyê Rocvetışi xo Konstantinopolisi reyna ra u xoseriya xo ilan kerde.
* [[424]]: [[Konseyê Dad-İşuy]], Kıliseyê Rocvetışi xo Konstantinopolisi reyna ra u xoseriya xo ilan kerde.


[[438]] –[[457]]: Hukumdariya [[Yezdıgırd II]]i:
[[438]] –[[457]]: Hukumdariya [[Yezdıgırd II]]i:
* [[441]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra lec de serkewtış
* [[441]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra lec de serkewtış
* [[451]]: İsyanê Ermeniyan Herbê Vartanantzi de pışıkiya
* [[451]]: İsyanê Ermeniyan Herbê Vartanantzi de pışıkiya


Line 68: Line 68:
[[531]]–[[579]]: Hukımdariya [[Xusrew I]]i, "ebe royê bêmerdi" (Anuşirwan)
[[531]]–[[579]]: Hukımdariya [[Xusrew I]]i, "ebe royê bêmerdi" (Anuşirwan)


[[533]]: Ebe İmparatiya Roma ra "Peymana Aştiya Bêmıdete"
[[533]]: Ebe İmperatiya Roma ra "Peymana Aştiya Bêmıdete"


[[540]]–[[562]]: Ebe [[İmparatoriya Roma|Roma]] ra lec
[[540]]–[[562]]: Ebe [[İmperatoriya Roma|Roma]] ra lec


[[590]]–[[628]]: Hukımdariya [[Xusrew II]]i
[[590]]–[[628]]: Hukımdariya [[Xusrew II]]i
Line 83: Line 83:
[[626]]: Terefê Awaran u İranıcan ra mıhasereyê Konstantinopolisio bêmıwefeq
[[626]]: Terefê Awaran u İranıcan ra mıhasereyê Konstantinopolisio bêmıwefeq


[[627]]: İmparatorê Roma Herakliusi Assurya u Mezopotamya işğal kerdi.
[[627]]: İmperatorê Roma Herakliusi Assurya u Mezopotamya işğal kerdi.
* Herbê Ninevehi de terefê ordiyê Bizansi ra meğlubiyetê İranıcano mıtleq
* Herbê Ninevehi de terefê ordiyê Bizansi ra meğlubiyetê İranıcano mıtleq


Line 103: Line 103:


==Çımey==
==Çımey==
* [http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sasanian_dyn_20050301.html Tarixê İmparatoriya Sasani]
* [http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sasanian_dyn_20050301.html Tarixê İmperatoriya Sasani]
* [http://www.livius.org/sao-sd/sassanids/sassanid-crowns.html Qralê İmparatoriya Sasani]
* [http://www.livius.org/sao-sd/sassanids/sassanid-crowns.html Qralê İmperatoriya Sasani]




{{İmparatorê Sasani}}
{{İmperatorê Sasani}}
{{vernuşte}}
{{vernuşte}}
[[Kategoriye:İmperatoriya Sasani| ]]
[[Kategoriye:İmperatoriya Sasani| ]]

Revizyonê 26 Tışrino Verên 2012, seate 08:27 de

İmperatoriya Sasani
Desmal û Arma
Melumat
Ware Dewleta Tarixi
Mıntıqa Persian Empire
Erd 3 500 000 km2
Nıfus 40 000 000
Hıkumet Feudal monarchy
Zıwano resmi Pehlewki, Partki, Koine Greek û Aramki
Xerita
Yew perey aidê dewrê Yezdigirt I
Dosya:1001-nights.jpg
Şexriyar u Şexrazad
Taxê Bostan

İmperatoriya Sasani (Farski: ساسانیان, Sāsānīyān) bênatey seserranê 3 u 7ine de yew imperatoriya gırde biya. I. Ardeşir serra 226ine de İmperatoriya Parti kerda xırabe u İmperatoriya Sasani na ro. İmperatoriya Sasani hêdi hêdi biya pil. Erdê xo Tırkiya, Iraq, Suriya, İsrail, Lubnan, Urdun Mısır, Efğanıstan, Pakıstan u Erebıstan ra reşto hetan Asya Miyanêne.

Paytextê İmperatoriya Sasani suka Ardaşir-Khwarrah biyo. Labelê Ardaşir-Khwarrah ra ver suka Ctesiphoni paytext biyo. Zıwanê xoyo resmi Farskiyo Miyanên biyo. Wextê İmperatoriya Sasani de zagonê (kulturê) İrani zaf raver şiyo. Dinê İmperatoriya Sasani Zerduştiye biya.

Erdê İmperatoriya Sasani zaf gırd biyo. Hem qıta Ewropa, hem qıta Asya u hem ki qıta Afrika de hukım kerdo. Çı wext İslam ame meydan, İmperatoriya Sasani zaf qeweta xo çıne biya. İmperatoriya Sasani Cengê Nihawāndi kerdo vini u serra 651ine de biya xırabe. O wext, Ereban erdê İran de hukım kerdo.

Kronolociye

226–241: Hukımdariya Ardeşir Ii:

241–271: Hukımdariya Şapur Ii:

271–309: Dewro ke be mıcadeleyê xanedaniye ra vêrdo ra 309–379: Hukımdariya Şapur IIê "Gırd"i:

  • 337–350: Ebe Roma ra leco sıfteyıno ke goreyê verênan senık serkewtene arda
  • 358–363: Ebe Roma ra leco dıyın. Ğalıbiyetê gırdi sinorê imperatoriye hetê rocvetış u rocawani de kerd hira.

399–420: Hukımdarariya Yezdıgırd Iê "Gunekar"i:

  • 409: Xıristiyanan rê serbestiye u destekcıdayış
  • 416–420: Xıristiyanare zulum çaxi. Yezdıgırti be fesxkerdışê qerarê xoyê keheni u zulımdiyayışê Xıristiyanan

420–438: Hukımdariya Behram Vi:

438 –457: Hukumdariya Yezdıgırd IIi:

  • 441: Ebe Roma ra lec de serkewtış
  • 451: İsyanê Ermeniyan Herbê Vartanantzi de pışıkiya

483: Fermanê musamaha diya Xıristiyanan

491: Kıliseyê Ermeniyan Konsilê Kalkedoni (Kadıköy) nêşınasna:

  • Xıristiyaniya Nestoryan Dewleta Sasaniyan de biye mezhebê Xıristiyanano hukımran

531–579: Hukımdariya Xusrew Ii, "ebe royê bêmerdi" (Anuşirwan)

533: Ebe İmperatiya Roma ra "Peymana Aştiya Bêmıdete"

540–562: Ebe Roma ra lec

590–628: Hukımdariya Xusrew IIi

603–628: Romayıcana lec.

  • Dewrê cıwiyayışê Ronikanesi
  • Suriya, Fılistin, Mısır u Anadoliye de fethi
  • İran, terefê Romayıcan ra meğlubnêbiyayış ra ver, peyser şi sinoranê Xanedaniya Ahamenişi

610: Lecê Zuqeri de Erebi kewti ra ordiyê Sasani ser

626: Terefê Awaran u İranıcan ra mıhasereyê Konstantinopolisio bêmıwefeq

627: İmperatorê Roma Herakliusi Assurya u Mezopotamya işğal kerdi.

  • Herbê Ninevehi de terefê ordiyê Bizansi ra meğlubiyetê İranıcano mıtleq

628–632: Dewrê hukımdaranê yewi ra zêdeyo kaotik

632–642: Hukımdariya Yezdıgırd IIIi

636: Terefê mısılmanan ra sıreyê fethê İrani, Lecê Qadisiya de meğlubiyetê Sasaniyano mıtleq

642: Nihawend de ebe qırkerdışê ordiye İrani ra zeferê Erebiyano peyên

651: Hukımdarê Sasaniyano peyên Yezdıgırd III, Merv (Tırkmenıstano ewroyên) de kışiya, xanedanêni qediye. Lacê cı Firuz u ê bini surgın şi be Çin.

  • Dara heyati
    Dara heyati
  • Sembolê Zerduştiye
    Sembolê Zerduştiye
  • Perey Sasaniyan
    Perey Sasaniyan

Çımey


İmperatorê Sasani


Eno meqale yew vernuşteyo. Şıma şenê enê nuşteyi bıvurnên.
Retrieved from "https://diq.wikipedia.org/w/index.php?title=İmperatoriya_Sasani&oldid=231239"