Zaza: Ferqê çımraviyarnayışan

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Çım bıerze verorê pela
← Ferqo verênFerqo peyên →
Content deleted Content added
VisualWikimetın
mNo edit summary
Vırnayışê hesabê 405377 ke terefê Xorasan ra peyser gêriyao! Bêsebeb galeri pak mekê! Hetê tarîxî ra ercê fotografî esto.
Etiket: Peyser gırotış
Line 78: Line 78:
== Fotogaleriye ==
== Fotogaleriye ==
<gallery>
<gallery>
Dosya:Kurdes Zaza de Diarbekir (Kurdistan).jpg|Diyarbekir ra rencberî (Kurdistan) Kurdê Zazayî, C.Barry & E.Chantre, 1881
Dosya:Zaza woman.jpg|[[Dêsım]] ra, qezaya [[Xozat]]i ra yew cênıka kokıma Zazaye, 2008
Dosya:Zaza woman.jpg|[[Dêsım]] ra, qezaya [[Xozat]]i ra yew cênıka kokıma Zazaye, 2008
</gallery>
</gallery>

Revizyonê 16 Çele 2020, seate 13:30 de

Şablon:Infobox xelq Zazay (Dımıli ya zi Kırmanc), yew şarê İrankiyo. Letey gruba İranıcan ra, mıletê dê zımey rocawanio İrankiyo.[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12] Anatoliye de, vêşêri Semsûr (Alduş), Bıdlis (Motki), Dêsım, Meletiye (Arapgir) (Pötürge), Erzıngan, Sêwaz (Zera), Erzurum (Xınıs), Muş (Varto), Çolig, Qeyseriye (Sarız), Diyarbekır (Hêni, Qulp, Piran, Çêrmug), Xarpêt (Pali, Maden, Qeze) Rıha (Sêwrege), Gumuşxane (Kelkit) (Şiran), Aqseraiye, Qers (Selim) de cıwiyenê. Dınya sero texminen 3-4 milyoni Zazay estê.[13][14]

Dosya:Zaza Map.gif
Erdê Zazayan

Rıçıkê namey Zazay

Çımeyanê arkaikan (demê veri, antiki) dı namey Zaza est biyo. Çımeyanê Akadki, Aramki, Hititki, İbranki, Pekliki, Urartuki u arkaikanê binan dı u tabletê inanê mıxi dı, nuştey And-Antik (Tewrate) dı namey Zaza vêreno. Çımeyanê demê miyanêni (Çağo Miyanên) dı aseno ke namey Zaza zey ‘Zavzan, Zuzan, Zazan’ vêrdo. Tewr verên namey Zaza nuştan ra Kıtabey Bisutun dı verêno. İV serra 552yıne dı demê Qıralê Persi Darius eyaletê İrani Hemedan dı no kıtabe ameyo nuştış. Kıtabe dı letey vistıni dı namey mıntıqay Zazana nusiyeno u a mıntıqa ewro corê Royê Fırati, yani cayê Zazaistani mocnena. Zazay ewro zi naca dı cıwiyenê.[15]

Welat u ğeribiye

Welatê Zazayan hetê iqtısadi ra quwetın u avêrşiyaye niyo. A ri ra, xeylê dewıcan dewê xo caverday (terk kerdi), barkerd şi ğeribiye. Feqet politika dewlete heni kewta thamaranê şari ke, metropolanê Tırkiya (Estamol, Anqara, İzmir, Bursa, Adana) de bo, Ewropa (Almanya, Fransa, İsweç (Swêd)) de bo, bilxasa şaro Zazao Elewi zıwanê xo rê bi xam u kewt düri, domanê qıci Zazaki nêmusay. Mıllet kewt halo henên ke, pil u qıci nêşikiyay zıwanê ma u piyê xo ra yewbini de, merdumanê xo de qısey bıkerê.

Zazaistan

Zazaistan yew mıntıqa coğrafiya ke Zazay tede zafêrê, yani hetê nıfusi ra parçey gırdi vırazenê. Hetê coğrafya ra Zazaistan rocvetış u zımey rocvetışê verocê nêmadey Anadoliye de ca gêno.

Gorey Dr. Zılfi Selcani, nuştey xo Averşiyayışê Tarixê Zıwanê Zazaki ra, perra 114-115 de yew xeritay Zazaistani esta. Gorey ey Zazaistan be xo, wılayetanê Erzıngan, Xarpêt u Dersım (pêro piya), Urfa, Malatya, Sêwaz, Bitlis, Çewlıg, Erzurum, Diyarbekır u Muşi (lete be lete) gêno xo miyan.

Namey Zazaistani zi tewr veri Ebubekır Pamukçuy eşto ver, vıraşto. Gorey Pamukçuy hem Tırki hem zi Kurdi Zaza red kenê, qebul nêkenê. Coka zi herunda Kurdıstani, gani Zazay caê xo rê bıvacê Zazaistan.

Din u itıqad

Dinê şarê Zazay İslam u Elewiyo. Hetê mezhebi ya ki itıqadi ra letey şarê Zazayanê zımey ke Elewiyo, leto bin ki veroc u merkez de Sunniyo. Şarê Zazayan miyan de Hermeni u Suryaniy estê ke Zazaki qısey kenê, labelê ya itıqadê xo nêvurnao ya ki tenya kamiya cı menda.

Zıwan

Zıwanê Zazayan Zazakiyo u aidê zıwananê İrankiyano, yew zıwanê do İrankiyo zımeo rocawano. Zıwananê Farski, Beluçki, Goranki, Sengserki, Mazenderanki, Talışki u Gileki ra nezdiyo. Mıntıqay Mezopotamya Zımey u Anatoliye de texminen 4-6 milyon insani Zazaki qısey kenê (qali kenê).

Folklor u kultur

Zazay hetê folklor u kulturi ra şaranê İrankiyê binan ra nezdiyê, nê mıletan miyan dı xeylê çiy kewtê têmiyan. Zazayan tarix dı heyato feodal ramıto, dewan dı cıwiyê, cıte kerda u wayirê naxıran biy. Tayê nanwerê Zazayan Babıko, bıcık, zervet, Keşkaw, helisa,malez, patila, pêsara, şir, bıcıka qatqatın, çhebelek, dogma, serun, totur aw, mawsta, çırvila u ê binê.

Zazayan miyan dı enê roşani yenê firazkerdış:

  • Roşanê Remezani
  • Roşanê Qurbani
  • Kormışkan
  • Hawtemal
    • Hawtemalo Pil
    • Hawtemalo Qıc
  • Qereçarseme
  • Newê Marti
  • Gağand
  • Rocê Xızıri
  • Rocê İmamu

Fotogaleriye

  • Diyarbekir ra rencberî (Kurdistan) Kurdê Zazayî, C.Barry & E.Chantre, 1881
    Diyarbekir ra rencberî (Kurdistan) Kurdê Zazayî, C.Barry & E.Chantre, 1881
  • Dêsım ra, qezaya Xozati ra yew cênıka kokıma Zazaye, 2008
    Dêsım ra, qezaya Xozati ra yew cênıka kokıma Zazaye, 2008

Bıvênên

Çımey

  1. ↑ Andrews, Peter Alford 1989: Ethnic Groups in the Republic of Turkey. Wiesbaden
  2. ↑ Asatrian, Garnik. S. / Gevorgian, N. Kh. 1988:“ Zāzā Miscellany: Notes on some religious customs and institutions.“ In: Hommage et Opera Minora (Acta Iranica). Volume XII. Leiden.
  3. ↑ Asatrian, Garnik 1995: „Dimlī“. In: Encyclopedia Iranica. Online: [1]
  4. ↑ Çağlayan, Hüseyin 1995: Die Schwäche der türkischen Arbeiterbewegung im Kontext der nationalen Bewegung (1908-1945). Frankfurt.
  5. ↑ Fırat, Gülsün 2010: Dersim’de etnik kimlik: Herkesin bildiği sır: Dersim. İstanbul.
  6. ↑ Gündüzkanat, Kahraman 1997: Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimili (Kirmanc-, Zaza-) Ethnizität. Münster.
  7. ↑ Kehl-Bodrogi, Krisztina 1998: „Wir sind ein Volk!“ Identitätspolitiken unter den Zaza (Türkei) in der europäischen Diaspora, Bd. 48/2, Sociologus, S. 111-135.
  8. ↑ Schulz-Golstein, Esther 2013: Die Sonne blieb stehen. Der Genozid in Dêsim 1937/38. Band 2. Neckenmarkt, Avusturya."
  9. ↑ Tahta, Selahattin 2002: Ursprung und Entwicklung der Zaza-Nationalbewegung im Lichte ihrer politischen und literarischen Veröffentlichungen. Unpublished Master Thesis. Berlin.
  10. ↑ Taş, Cemal 2007: Roê Kırmanciye (Told by Hesen Aliyê Sey Kemali). İstanbul.
  11. ↑ Taşçı, Hülya 2006: Identität und Ethnizität in der Bundesrepublik Deutschland am Beispiel der zweiten Generation der Aleviten aus der Republik Türkei. Münster.
  12. ↑ Werner, Eberhard 2012: Bibelübersetzung – Schnittstelle zwischen Kulturen. Zusammenhänge dargestellt an der Sprache und Kultur der Zaza. Bonn/Nürnberg.
  13. ↑ Xetaya gırewtışi: Etiketê <ref> nêvêreno; seba referansan be nameyê Paul9 ra nuşte nêame dayene
  14. ↑ Krisztina Kehl-Bodrogi, "Wir sind ein Volk"
  15. ↑ Yaşar ARATEMÜR, “Arkaik Kaynaklardan Modern Kaynaklara Zazaca ve Zazalar”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2011, s. 227-246.

Proceyê bıray

Wikimedia Commons de

Zaza sero dehana vêşi wesiqey estê.

Sitey

Retrieved from "https://diq.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaza&oldid=405403"