Bonobo
 |
No nuşte be Zazakiyo Standard nênusiyao. Wına aseno ke no nuşte be Zazakiyo Standard nênusiyao. Eke şıma Zazakiyê Standardi zanê, şıma şenê miyandê Wikipediya de standardê enê nuşteyi bınusên. |
| Bonobo | |
|---|---|
 | |
| Şınasnayış | |
| Rêza taksoni | Tewro biyolocik |
| Latinki | Pan paniscus |
| Weziyet | Endangered |
| Taksonomiye | |
| Serfamilya | Pan |
| Familya | Pan paniscus |
| Familyeyê bınêni | Bonobo û chimpanzee |
| Arestekerdış | Taksonomik obje |
| IUCN | |
| 15932 | |
 | |
_at_Lola_Ya_Bonobo_-_3.JPG)
Bonobo (nameo taksonomik: Pan paniscus) ya ji şempazeo qıyt, şempazeo cuce, o ki hewyano kı taxımê primadan ra, kiyê Hominidaean dı cınsê panan dı ca gêno. Bonobo dı cınsê kı kiyê Hominidae vırazınê, inan rao. Cınso bin Pan troglodytes (şempanzeo adi ji vajiyeno) dehana zêyde şempazey normali ifada keno.
Bonobo, muzeya kı namê cı Tervureno u Belçika dı ca gêno, unca de terefê uzmanê anatomiki Harold Coolidge ra sera 1928 dı viniyao. Hama ki otoritey tewran Ernst Schwarz sera 1929 dı bonobo sero neşriyato ilmi vıraşto.
Bonobo bı raşt vındertışê ho, matriarşi u cemaetê hem-umardışi u fealiyetê xuyê cınsi diqatan uncıno xo ser. Ino cınsê meymuni miyandı Cumhuriyetê Kongoyê Demoktariki dı weşiya ho rameno u inan miyan dı cayê may zaf muhimo u matriarşi qabul beno. Bonoboyê kı makiyê, inan miyan dı teşkılat vırazıni u dominant beni. Bonoboyê ke neriyê, inan miyan dı teşkılat-vıraştış zaf nêviniyeni. Waxto ke tedı bonoboyo neri dano pıro bonoboya maki, cınikê inan miyan de grube vırazıni, danê pêro neri, neri erzıni teber keni teber. Fexat çı waxt kı bonoboyê neriyi rê çiyê vıraziyeni, bonoboyê neriyi yew nêbeni. Hama zê ıno ornagi, miyandı bonoboyan dı, şıdet qe çıniyo.
Cematê bonoboyi dı seks teberê qıji de, hereketo sosyalo u heyatê bonoboyan dı zaf muhimo. Her çı ki seksê inan zê seksê merdıman niyo, seksê bonoboyan merdıman ra cıyao. Heyatê merdıman de seks, tezahuri guduyê dewşıknayo hama bonoboyi seksi zê rolê sosyali keni. Bonoboyi şêni zê merdıman ri bı ri seks kerê, mena cı zi esta. Her varyasyonê seksi heyatê inan dı esta. İxtılaf u qewğa dı ya ji odulkerdışi dı, seks vıraziyeno. Teberê ma u laji de, her ferd şêno bı yewbinan seks kero, kayê seksi kay kero.
Grubanê şempazanê genelan dı, şıdeti ra murecatkerdış zafo. Hama bonoboyi bı yewbinan temaskerdış yenê wêri. Ina sebeb ra, cematê bonoboyan dı, şıdeti ra deriyayış yani meyılkerdış, nêviniyeno. Merdımê ke bonoboyan gêrinê cı, bonobo u şempaze miyan dı ferq, zê merdım u şempaze miyan dı ferqo vanê. Bonoboyi be genetikê inan, insani ra cınso en nezdıko. Qame inan şempazan ra gore dehana qıyto. İskeletê inan piyê insanan ra nezdıko.
Sınıfkerdış
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Bonobo, gore netıcanê DNAyi ra Homo sapiensi ra nısbetê se dı 98 (%98) ra dehana zêyde nezdıko, insanan rê gorilan ra dehana nezdıko. Yew bonobo ege darıstan dı weşiya xo rameno se çewres 40 serri şêno weşiya xo bıramo. Ege kiye dı se, şêno şeşti 60 seri weşiya xo bıramo.