Cıhudiya ortodokse

Cıhudiya ortodokse (zıwanê Cıhudi de: יהדות אורתודוקסית; zıwanê Yidişki de: ארטאדאקסישע יידנטום) yew itıqado Cıhudio^[1] u baweriya Cıhudiye de mezhebo en gırdo.^[2] Ewro şarê Cıhudi miyan de çehar mezhebê bıni estê: Cıhudê ortodoksi (Haredi), Cıhudê konservativi, Cıhudê reformisti u Cıhudê neweravıraştışi. Cıhudiya ortodoksi xırabiyayışe mabedê Cıhudan ra nat, itıqad u istıkbalê baweriya Cıhudi mocnena, temsıl kena. No mezheb, ınka zi İsrail mezhebo hakimo. Cıhudê ortodoksi bawer kenê ke itıqad u kerdışê Cıhudiê dini heta Musa ra ınka raşt vıraziyaê u ideolociya cematê Cıhudiê laik u sekuleri raşt nêvênênê u qabul nêkenê. Cıhudiya ortodoksi de Tewrate u Talmut, her dı rê zi bawerkerdış esto. Gore ortodokstan Cıhudi qanunê Tewrati ra riayet nêkerdê u co ra ke inan surgun werdê. Eke şarê Cıhudi towbe keni u pêro qaydey Tewrati çım kenê u qanunê xo caê xo ra anê; Mesih yeno u Cıhudi keyey xo ra abıriyenê, mabedê Sılêmani newe ra vıraziyeno. Ortodoksê Cıhudi şerietê Cıhudiye miyan de vurnayışkerdış ya zi ey sero fıkırê xo vatış qabul nêkenê. Hama semedê şertê ewroyêni de cıwiyayene taê zuran kenê. Ornagên şeriatê Cıhudiye de roca şeme de adır wekerdene qedexeo, illegalo. Cıhudê ortodoksi be parametrey elektrikiê otomatiki ra adır wekenê u be destê xo adır dê nêgunenê. Yew zi Cıhudê ortodoksi roca şemiye de otomobil nêrameno, po nêdanê u aletê elektrikıni rê dest nêkenê. Ê şımıtene u werdene de qaydey dini Koşer (ya zi Kaşer zi vaciyeno) ra gırey dayê. Şımıtış u werdışê ke qaydey Koşeri ra cıraê, inan nêwerenê u nêşımenê. Caê ke tede nanwer u taştê ke qaydey Koşeri ra durê, uca ra çiyê nêheriyenê ya zi roşiyenê. Anciya zi gorey qaydey Koşeri ra goşt be şıti ra nêweriyeno, şıt zi be goşt ra nêşımiyeno.^[3] Tasê ke tede şıt esto uca de goşt nêpewceno/nêpoceno. Cıhudê ortodoksi, Cıhudê biniê ke inan teber de manenê, inan Cıhudê raştıkêni nêvênêni u inan rê zey gunakar ewnenê. Pêro Cıhudanê ortodokstan Siyonistê. Ê inam kenê ke eke ê qanunê Tewrati cıwiyaıyşê xo de tetbik kenê se, ê wayirê riyê erdi benê u mabedê Sılêmani anciya vırazenê.^[4] Cıhudê haredii inan miyan de xeylê grubanê bini rê lete benê u rituelê inan cıwiyayışê rocane de nezdiye mocnenê hama taê waziyetan de zi inan miyan de ferqê cıddi u pili asenê ke coke ke ê gruba tam homojeni niyê. Cıhudê ortodoksi beno hirê bınlızgey:

Cıhudê Ortodoksê Moderni: Oyo ke itıqadê Cıhudio ke tede qanun u emirê dini be halê wışki ra vıraştış esto hama heto bin ra qanunê Tewrati be modernite ra cayê laiki u liberali de vıraştış qabul keno. Cêniyê ortodoksê moderni merasimê Cıhudi de roc be roc rolê pili gênê ra ke no nêşeno terefê cematê Haredi ra qabul bıvêniyo.

Cıhudê Haredi: No itıqad de zi rituelê dini zaf konservatifo yanê mıhafezakaro. Dınyay Haredi miyandê karkerdışê dini, duay u pakiya dini de çarniyena. Hetê verêni de Lubavitch Hasidi estê ke ê cihanê moderni rê keyberê xo a kerdo. Gorey inan ra qabulkerdışê modernite, fêl u emeli ra zêde, cıresayış u averşiyayışê baweriya Cıhudi semed ra gerekeyo.

Cıhudê hasidiki: No itıqad terefê Haham Yisroel ben Eliezer (Baal Şem Tov) ra aferiyao. Felsefey Hasidiki rıçıkê xo Kabbala ra gêno u Kabbala hetê Cıhudanê Hasidikan ra kıtabo mıqades vêniyeno. Serdarê dinio berz, Rebbe rê itımad kerdış u paşti xo dayış u kıncê hısusi ra Cıhudanê binan ra cıra bênê ê. Hasidim zıwanê Cıhudi de yeno arezey ra dindari u na gruba Cıhudi be dindariya xo ra şınasiyena. Cıhudê Hasidisti Cıhudanê binan ra cıra kerdene zaf asêsno. Mêrdêkê Cıhudê Hasidisti wahêrê erdişeyê u gıcıkê (gıjık, porr) inan dergê. Ê pêro ceketê siyay danê xo ra, pıro gênê. Cêniyê zeweckerdey zi gorey qanunê Cıhudiye ra serê xo padnenê , dê gênê. Keyeyê Hasidiki keyeyê heraê u pişê ke panc ya zi şeş qıc u doman ra vıraziyenê. Wayirê xeylê qıcanbiyayış, inan de normal vêniyeno.^[5]

Çımeyi

Gıreyê teberi

Cıhudê ortodoksi sero rehberê to
Rıçıkê Cıhudiya Ortodoksi Archived 2005-11-03 at the Wayback Machine
Grubê Cıhudê Ortodoksiê bini Archived 2012-04-15 at the Wayback Machine
Dewleta Cıhudiya Ortodoksi ewro
Cıhudiya Ortodoksi İsrail de
Berzbiyayışê nıfusê Cıhudanê ortodoksan u vuriyayışê politiki Archived 2006-12-12 at the Wayback Machine
Kultur u kıtabê ortodoksi
İnformansyon kulturê Cıhudiya ortodoksi sero

[1] ttp://www.haaretz.com/jewish-world/jewish-world-news/.premium-1.528994

[2] ttps://books.google.com.tr/books?id=H9spAQAAMAAJ&hl=tr

[3] "Archive copy". Archived from the original on 2012-01-18. https://web.archive.org/web/20120118200821/http://www.jewishfederations.org/local_includes/downloads/7579.pdf.

[4] ttps://books.google.com.tr/books?id=OL4XSZjhi8kC&pg=PA23&redir_esc=y

[5] "Archive copy". Archived from the original on 2015-09-23. https://web.archive.org/web/20150923233444/http://www.edah.org/backend/coldfusion/search/document.cfm?title=Some%20Comments%20on%20Centrist%20Orthodoxy&hyperlink=lamm21%2Ehtml&type=Document&category=Orthodoxy%20and%20Modernity&authortitle=Rabbi%20Dr&firstname=Norman&lastname=Lamm&pubsource=Tradition%2C%2022%3A3&authorid=285.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]