Cı geyrayışê Pısınga yabani'i bıvin

{{Dora tewran
| name = Pısınga yabani
| status = LC
| trend = down
| status_system = iucn3.1
| status_ref = 
| image = Lynx_lynx_poing.jpg
| regnum = [[Animal]]ia
| phylum = [[Chordate|Chordata]]
| classis = [[Mammal]]ia
| ordo = [[Carnivora]]
| familia = [[Felidae]]
| subfamilia = [[Felinae]]
| genus = '''''Lynx'''''
| genus_authority = [[Robert Kerr|Kerr]], 1792
| species = '''''Lynx lynx'''''
| binomial = ''Lynx''
| binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758)
| synonyms = ''Lynx lynx''
| type_species = '''''Lynx lynx'''''
| type_species_authority = Linnaeus, 1776)
| range_map = Lynx_range.png
| range_map_caption = Caygey vılabiyayışê pısınganê yabaniyan
}}

'''Pısınga yabani''' (ya zi be namanê '''Weşaq''', '''Wersaq'''i zi şınasiyeno) keyey ''[[Felidae]]'' ra yew cınsê pısıngano ke çehar ganiyan gêno xo miyan. Zıwanê [[İngılızki]] de inan rê vanê '''lynx'''<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=https://en.oxforddictionaries.com/ |access-date=2017-07-24 |archivedate=2016-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160920052111/https://en.oxforddictionaries.com/ }}</ref> u no name zi zıwanê [[Yunanki]] rao, rıçıkê cı Yunanki ra zi reseno zıwanê Hind-Ewropakiyo Verên.<ref>http://www.constellationsofwords.com/Constellations/Lynx.htm</ref> Verorê Lynxi leuko, o zi zey "roşti, bereqın" yeno tadayış, çarniyeno. No name, inan rê rıyê çımanê inanê bereqınan ra ameyo dayış. Yew zi pısıngê da bine be namey [[Goşsiya]] (namey cıyo taksonomik ''Caracal'') esto ke cı rê zi vanê Lynx. Hema enê dı cınsi yewbini ra abırriyeni, nêgıneni ro yewbini.

==Asayış==
Weşaq wahêrê boçıkê do kılmio, goşanê xo sero purtê pil u dergi be rengê siyay estê. Paê weşaqi hiraê, o be nê payanê xo şeno asan vaz do [[vewre]] sero, payanê xo hewl gureneno. Gorey pısınganê binan u pısıngê ke merdımi keyey xo de kenê pil, zımbêlê weşaqi dergê. Rengê postê weşaqi miyanê renganê qehwe u zerdi (tayêna be rengê sıpêy estê) vıriyeni u dem be dem postê inan sero zağê tari-qehwey zi estê, vêşêr payanê inan sero. Cınsê pısıngê yabani, pêro wahêrê muyanê sıpêyanê ke sinê u vêre inan de ca gênê, veciyenê miyan. Enê muy parçê muyanê binanê ke bedenê ganiy derê. Rengê weşaqi, dergiya muyan u paê cı çıqas gırdê, pêro ninan gorey cayê cıwiyayışê weşaqi vıriyeni. Verocê rocawanê [[DAY]]i de, weşaqi be muyanê kılman, renganê tariyan u payanê qıtekan u kemi-hiran estê. Key hewa vıriyeno, beno serdın u hetanê zımey de weşaqi be muyanê wışkan u sıxan, renganê nezdiyê sıpêy (zey gewr), payanê hiran u pilan estê. Weşaq be enê payanê hiran vewre sero lezêr vazeno, pay şıno u vaz dano. Enê payanê tayê weşaqan şenê dest ya zi payê merdıman ra gırdêr bê.

Tewr (en) cınsê weşaqanê kılman [[bobcat]] (ê zımey Amerika) u weşaqê [[Kanada]]ê, heto bin ra tewr cınsê gırdi zi weşaqê Ewrasyao ke Tırkiya de zi esto u weşiya xo rameno, zaf bıncınsê cı estê u gırdiya inan gorey cınsan vıriyena.

==Cınsê bınêni==
Ewro çehar bıncınsê pısınganê yabaniyan estê, guman beno ke cınsê pısınga yabani cınsê do verên "Issoire lynx" ra yeno, o zi qıtanê [[Ewropa]] u [[Afrika]] de cıwiyo, ey weşiya xo ramıta demê pliyoseni ra heta rew-pleyistoseni. O taw khalıkê enê çehar cınsan uca de cıwiyao, her çehar cınsan ra zi gırd biyo.

===Weşaqê Ewrasya===
[[File:Lynx_lynx2.jpg|thumb|right|200px|Weşaqê Ewrasya.]]

Çehar cınsanê pısınganê yabanan ra tewr gırdo, cı ra lynx lynx vaciyeno. Weşaqê Ewrasya Ewropa, miyanê qıtay Asya u mêşanê (bırranê) Sibirya de cıwiyeno. Eno cıns nêsevekniyeno yani nêno sıtar kerdış çunkê amarê inan nêkemiyeno. Populasyonê weşaqê Ewrasya qıtay Ewropa ra esteriyao, hema waziyeno ke reyna bıcıwo coka karê reyna ardışê cı yenê kerdış yani reintrodukte beno. Weşaqê Ewrasya qıtay [[Ewropa]] de [[heşo gewr]] u [[verg|vergo gewr]] ra tepeya tewr heywano gırdo, hetê rêze ra ê hirêyıno. O goştwero gırdo, her roce yew u dı kilogramê goştan weno, caygey cıwiyayışê cı zaf hirao.

Amnan de postê weşaqê Ewrasya kılmo, zey sûr u qehweo ke zımıstan de beno gewr, qehweo tari u wışk. Weşaqê Ewrasya peyê seydê xo şıno, xo nêmoteno cı, hol keno (çıng dano) seydê xo ser u seydê xo tepışeno. Werdê weşaqê Ewrasya kospesê kılmeki, [[awrêş]] u heywanê binê qıtekê. Weşaqê Ewrasya ganiyê do oppurtunisto, yani fırset geyreno cı u key u kamca de seydê xo vêneno, seyd keno u weno.

=== Weşaqê Kanada ===
[[File:Canadian lynx by Keith Williams.jpg|thumb|right|Weşaqê Kanada]]

Weşaqê Kanada (Lynx canadensis) felidê zımey Amerikao, mêşan u warey tundra de, [[Kanada]] u [[Alaska]] 
cıwiyeno, tayê inan zımey [[DAY]]i de zi şenê bêrê vênayış. Hetê verori ra weşaqê Kanada [[Alaska]] ra heta Kanada u uca ra zi zafêrê eyaletanê [[DAY]]i de amey vênayış. Eyaletanê rocvetışi de o mêşey be pelanê gırdan ra mêşey heta pelanê qıtekan, wareyê do gırd de cıwiyo. 2010 ra nat, be ğeyretanê reyna-gan dayışi (cı rê vanê reintroduction) merdıman des u yew serre gureo u dıma şao gan bıdo cı u coka zi Kolorado de zi cıwiyeno.<ref>https://web.archive.org/web/20110724185701/http://lynx.uio.no/jon/lynx/lynxib01.htm</ref>

Weşaqê Kanada zaf hewl tıllo keno u asnaw keno, asnawkero hewlo. O cayanê vêranan de, darê ke rıciy u bınê salekanê verênan de cıwiyeno. O waherê payanê hirano, postê cı wışko u [[bobcat]] ra dına (dı reyi zêde) leze pay şıno. Werdê weşaqê Kanada [[arwêşo deştın]]o. Amarê weşaqanê Kanada zi arwêşanê deştınan ra bestiyeno. Key arwêşê deştıni benê zaf, weşaqi zi benê zaf key ê benê tayn, weşaqi zi kemiyenê u benê tayn. Teberê arwêşanê deştınan de ganiy be gırdiya miyani zi benê werdê weşaqê Kanada.

===Weşaqê İberya===
Weşaqê İberya (Lynx pardinus) yew cınsê weşaqano, nêmadey [[İberya]] sero cıwiyeno. Amarê enê cınsê weşaqi zaf taynê u hêdi hêdi benê vıni. Coka hukmatê İspanya dest pêkerdo, waşto ke gano bıdo cı u amarê inan zaf kero. Weşaqê İberya pêro pısıngan miyan de ê yewıno ke waziyetê merdışi dero. Ğeyretê gandayışi ra tepeya amarê inan sey (100) ra berziyo u biyo hirê sey u vist u hewt (327), warey [[Endulus]]i de cıwiyenê. Averi merdıman bawer kerdo ke weşaqê İberya yew parçey ê Ewrasyao, hema dıma inan guman kerdo u mısao ke eno weşaq ganiyo da bino, coka merdıman o sınıfa weşaqê Ewrasya ra abırnao.

===Bobcat===
[[File:Calero_Creek_Trail_Bobcat.jpg|thumb|right|200px|Yew bobcat geyreno.]]
Bobcat be xo tewr nezdiyê pısınga yabanio, be des u dı bıncınsanê xo pêro [[DAY|Amerika]] sero yaban de cıwiyeno, tenê zi sinorê [[Meksika]] sero esto. Bobcat zi mêşan de weşiya xo rameno, ganiyanê werdiyan/hurdiyan seyd keno u weno. Bobcat miyanê pêro cınsanê weşaqan de tewr weşaqo qıteko. Coka o hetê [[verg]]an ra kışiyeno u inan rê beno werd. Rengê cı dem be dem vıriyeno, hema zımey u mêşan de vêşêr tario, veroc u deştan de zi vêşêr sıpê u roştio.

Bobcat warey xo ra zaf hewl adapte beno. O her cayê [[Amerika]] de, mêşanê gırdan ra heta deştanê hiran cıwiyeno. Postê cı sero xetê bariy u teniki estê, no zi ey nımneno. Populasyonê bobcati be amarê seydanê xo vıriyeno. Merdıman bobcat kerdo keyın, coka keyan de zi merdımi ey kenê pil. Goşê cı gorey weşaqanê binan kılmêrê. Bobcat şewe de veciyeno miyan u seyd keno. Şan ra hirê sati ver veciyeno, pêro şewe de seydê xo vêneno, seyd keno u şewdır (sıba) ra ver zi ageyreno cayê xo u şewe paweno. Yew zi sûkan de zi kışta keyanê merdıman de bobcati weşiya xo rameni.

==Ganio mıli==
Weşaqê Ewrasya [[Cumhuriyetê Makedonyay Zımey|Cumhuriyetê Makedonya]] de heywano mılio, peran sero (panc dinarê Makedonya) asayışê cı esto. Heto bin ra o [[Romanya]] de zi heywano mılio.

==Referansi==
* [http://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/group/lynx/ Pısınga yabani be nuştey İngılızki]
<references/>