Cı geyrayışê Ehmedê Xanî'i bıvin

{{Merdumi}}
'''Ehmedê Xanî''' (b. 1650 yan zî 1651, [[Colemerge]] - m. [[1707]], [[Ağrı|Bazîd]])<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/ahmad-e-kani AḤMAD-E ḴĀNI Iranica] (bi îngilîzkî)</ref> [[filozof]], [[Asmênşınasiye|astronom]] û şaîro [[Kirdas]] o.

== Cuya ey ==
Serra hezar û şeş seyî û pancas û yew (1651) de maya xo ra bîyo, ameyo dinya. Ehmedê Xanî eşîra Xanîyan ra yo. Eşîra ey mintiqay [[Hekarî]] ra koç kerdo şîya Bazîde de bica bîya.

Ehmedê Xanî çeharês serreyê xo ra dest pê nûştişê ziwanê kurdkî (kirdaskî) kerdo û zaf şaristananê [[Kurdistan]]î de wendo. Dima ra şîyo şaristanê Bazîdî û ûca yew medrese kerdo a. No medrese de zî Xanî bîyo musnekarê (malimê) qicanê (domananê) kurdan.

Ehmedê Xanî, zaf qedir û qîmet dayo ziwanê kurdkî. Seba ke wendiş û nûştişê bi [[kurdkî]] bizanê domanan ser de zehf vinderto. Xanî teberê kurdkî de [[erebkî]], [[fariskî]] û [[tirkî]] zî zanayêne. Bi eseranê xo yewin nasyonalistanê kurdan ra yeno zanayîş. Wextê ey de ziwanê fariskî zey ziwanê edebîyatî ameyêne qebûl kerdiş. Û zafê nuştoxanê kurdan herinda kurdkî de fariskî nuştêne. Labelê Xanî bi kurdkî nuşto û eseranê xo de vato ke eke ma qîmetê ziwanê xo nêzanê şar do qîmetê ci nêzano. 

Ehmedê Xanî sere hezar û hewtsey û hewt de [[Bazîd]] de koçê xo yo peynî kerdo. Gorê Xanî di Bazîd de nezdiyê Qesre Îsheq paşayî de yo.

== Şiîranê ey ra nimûneyî ==
{{Şîîre|sername="Mem û Zîn" ra|nuştox=Ehmedê Xanî|
''Kirdasî (kurmancî)'':<br>
Ger dê hebûya me îttîfaqek <br> 
Vêk ra bikira me înqiyadek <br>
Rûm û 'ereb û 'ecem temamî <br> 
Hemiyan ji me ra dikir xulamî <br>
Tekmîl dikir me dîn û dewlet <br> 
Tehsîl dikir me 'îlm û hîkmet <br>
|
''Çarnayîşê kirdkî (zazakî)'':<br>
Eger bibînê ma de îttîfaqêk <br> 
Yewbîn rê bikerdêne îteatêk <br>
Rûm û ‘ereb û ‘eceman temamî <br> 
Hemine ma rê kerdêne xulamî <br>
Temam kerdêne ma dîn û dewlet<br> 
Tehsîl kerdêne ma ‘ilm û hîkmet
}}

== Kitabê ey ==
Hînke berhemê Ehmedê Xanî nê yê: 
* [[Mem û Zîn]]; ''(Eşqa Mem û Zîn)''
* Nûbara Biçûkan; ''(Ferheng)''
* Eqîdeya Îmanê; ''(İslami)''
* Eqîdeya Îslamê; ''(İslami)''
* Fî Beyanî Erkanî Îslam; ''(İslami)''
* Erdê Xweda; ''(Astronomi, Coğrafya)''
* Dîwan; ''(Helbest, şiir)''
* Şêrên Fîlozofî; ''(Felsefe)''

== Çimeyî ==
{{Çime}}
{{Commonscat|Ahmad Khani}}

[[Kategoriye:Meqaleyê ke be alfabeyê Bedirxanî nusîyayê]]
[[Kategoriye:Şairê Kurdi]]
[[Kategoriye:Merdumê ke 1707 de merdê]]
[[Kategoriye:Kurdi]]
[[Kategoriye:Nuştekarê Kurdi]]
[[Kategoriye:Filozofê Kurdi]]
[[Kategoriye:Nasyonalistê Kurdi]]