Ehmedê Xanî

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Ehmedê Xanî
Melumato şexsi
Dewlete İmperatoriya Usmanıcan
Cınsiyet Camêrd
Cayê biyayışi Hekari
Biyayış
Merdış
Cayê merdışi Doğubeyazıt
Gure Nuştekar, Şair û Filozof
Zıwani Kurdki, Erebki, Farski û Tırki
İtıqad İslam

Ehmedê Xanî (b. 1650 yan zî 1651, Colemerge - m. 1707, Bazîd)[1] filozof, astronom û şaîro Kirdas o.

Cuya ey[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Serra hezar û şeş seyî û pancas û yew (1651) de maya xo ra bîyo, ameyo dinya. Ehmedê Xanî eşîra Xanîyan ra yo. Eşîra ey mintiqay Hekarî ra koç kerdo şîya Bazîde de bica bîya.

Ehmedê Xanî çeharês serreyê xo ra dest pê nûştişê ziwanê kurdkî (kirdaskî) kerdo û zaf şaristananê Kurdistanî de wendo. Dima ra şîyo şaristanê Bazîdî û ûca yew medrese kerdo a. No medrese de zî Xanî bîyo musnekarê (malimê) qicanê (domananê) kurdan.

Ehmedê Xanî, zaf qedir û qîmet dayo ziwanê kurdkî. Seba ke wendiş û nûştişê bi kurdkî bizanê domanan ser de zehf vinderto. Xanî teberê kurdkî de erebkî, fariskî û tirkî zî zanayêne. Bi eseranê xo yewin nasyonalistanê kurdan ra yeno zanayîş. Wextê ey de ziwanê fariskî zey ziwanê edebîyatî ameyêne qebûl kerdiş. Û zafê nuştoxanê kurdan herinda kurdkî de fariskî nuştêne. Labelê Xanî bi kurdkî nuşto û eseranê xo de vato ke eke ma qîmetê ziwanê xo nêzanê şar do qîmetê ci nêzano.

Ehmedê Xanî sere hezar û hewtsey û hewt de Bazîd de koçê xo yo peynî kerdo. Gorê Xanî di Bazîd de nezdiyê Qesre Îsheq paşayî de yo.

Şiîranê ey ra nimûneyî[bıvurne | çımeyi bıvurne]

"Mem û Zîn" ra

Kirdasî (kurmancî):
Ger dê hebûya me îttîfaqek
Vêk ra bikira me înqiyadek
Rûm û 'ereb û 'ecem temamî
Hemiyan ji me ra dikir xulamî
Tekmîl dikir me dîn û dewlet
Tehsîl dikir me 'îlm û hîkmet


Çarnayîşê kirdkî (zazakî):
Eger bibînê ma de îttîfaqêk
Yewbîn rê bikerdêne îteatêk
Rûm û ‘ereb û ‘eceman temamî
Hemine ma rê kerdêne xulamî
Temam kerdêne ma dîn û dewlet

Tehsîl kerdêne ma ‘ilm û hîkmet
— Ehmedê Xanî

Kitabê ey[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Hînke berhemê Ehmedê Xanî nê yê:

  • Mem û Zîn; (Eşqa Mem û Zîn)
  • Nûbara Biçûkan; (Ferheng)
  • Eqîdeya Îmanê; (İslami)
  • Eqîdeya Îslamê; (İslami)
  • Fî Beyanî Erkanî Îslam; (İslami)
  • Erdê Xweda; (Astronomi, Coğrafya)
  • Dîwan; (Helbest, şiir)
  • Şêrên Fîlozofî; (Felsefe)

Çimeyî[bıvurne | çımeyi bıvurne]

"Error: no |title= specified when using {{Cite web}}". 

Arşivê Embarê Wikimedya de heqa Ehmedê Xanî de vêşêri multimedya esta.
  1. AḤMAD-E ḴĀNI Iranica (bi îngilîzkî)