Fızuli
Fızuli (be Farski: فضولی Fużūlī) (biyayış. 1494 Kerbela, merdış. 1556, Kerbela ya zi Beğdad) şairê demê İmperatoriya Usmanıcano. Namê cıyê biyayışi Mehmed bin Sılêmano. Fızuliy nuşte û şıirê xo be zıwanê Farski, Erebki û Azerki nuştê. Bilxasa edebiyatê Azeri de caê Fızuli gırdo, zaf diwani nuştê. Teberê edebiyat û şıiri de matemaik û astronomi zi kerdê.
Key Fızuli maya xo ra biyo, caê biyayışê ey Kerbela yew herra Aq Qoyunlu biya. Key Fızuli bi cıwan piyê xo tehsilo hewl da cı. Piyê cı ra tepeya Fızuli Rahmetullah ra dersi gırewtê. Dersanê Rahmetullahi ra zıwanê bini zey Farski û Erebki musnaê. 1534 de Suleyman I Beğdad vıst xo dest, kerd herra İmperatoriya Usmanıcan ke heta o taw Beğdad sûka Safewiyan biya. Fızuli zi bınê hakımiyetê Usmanıcan de nuştê xo nuştê, padişahan rê şıiri nuştê û waşto ke Usmanıcı ey bıseveknê û waştışê ey zi bi, Usmanıcan meaş bestna cı. Fızuliy qasida, diwan û eserê bini vıraştê inca de. Fızuli eserê xo Şiyaketname (شکايت نامه; Gerrename) de burokrasiya Usmanıcan rê nuşto ke: سلام وردم رشوت دگلدر ديو آلمادىلر; Mı selam da cokao ke ruşwet niyo qebul nêkerdo.
Fızuli weşiya xo Iraq de warey Xila de viyarna. Weşiya xo de çiyê cı nêbi, merdıman desteg nêdao cı. Cokao ke teyna û bêkes biyo, ney zi o çerxnao a şıir û huner. Atmosferê weşiya xo kerdo şıirê xo. Çol de weşiya xo ramıta, çol zi zerrekê şıirê cı biyo.
Heto bin ra Fızuli itıqadê Elewi de Hewt Şairanê Gırdan ra yewo.
Bibliyografiya cı
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Nuştey be zıwanê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Dîvân ("Şıirê arêbiy")
- Anîs ol-qalb (انیس القلب; "Ambazê zerrey")
- Haft Jâm (هفت جام; "Heşt cami")
- Rend va Zâhed (رند و زاهد; "Hedonist û Estetik")
- Resâle-e Muammeyât (رسال ﻤﻌﻤيات; "Mertelan sero tezi")
- Sehhat o Ma'ruz (صحت و معروض; "Weşi û nêweşi")
Nuştey be zıwanê Azerki
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Dîvân ("Şıirê arêbiy")
- Beng ü Bâde (بنگ و باده; "Esrar û Şerab")
- Hadîkat üs-Süedâ (حديقت السعداء; "Bostanê zewkan")
- Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn (داستان ليلى و مجنون; "Destanê Leyla û Mecnuni")
- Risâle-i Muammeyât (رسال ﻤﻌﻤيات; "Teza mertelan")
- Şikâyetnâme (شکايت نامه; "Gerrename")
Nuştey be zıwanê Erebki
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Dīwān ("Şıirê arêbiy")
- Maṭla‘ ul-I‘tiqādi (مطلع الاﻋﺘﻘﺎد; "Biyayışê baweri")
Çarnayışi be zıwanê İngılızki
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Fuzuli. Leyla and Mejnun. Hetê Sofi Huri ra çarniyao a. Introduction and notes by Alessio Bombaci. London: George Allen & Unwin, Ltd., 1970.