Zazakipediya:Wereyamyayeney

Sembolê aştiyı

Bewrana kı lejgıya zeytunı bena

Wereyamyayeney

Welatê ma dı lecê mabêndê eşir, ber u keyan qet kemi nêbeno. Wext beno bı serana nê pê dı dışmeney kenê, lec kenê u pê kışenê. Dı nê lecan dı wırna kışti zi zahf zerar vinenê. Jew kışêno şıno tırbı, o kı ey kışeno zi ya tepêşêno kewno hepıs yan zi beno mahkum, beno qaşqun u kewno a gemı. O kı beno mahkum u kewno a gemı, heyat ey rê zi beno heram. O dıha ne nan u şamiya germı, ne cayo nermın u germın, ne key xo, ne qeç u qulê xo u ne zi şarê xo vineno. Tersa rakewno, tersa werzeno. Tabi no tersê ey zi teniya zu kıştı ra niyo. Ey pize dı hım tersê hükmati u tepıştenı, hım tersê gema mendenı u hım zi tersê cı vineyenda dışmenandê cı u cı kıştenı lüweno. Ne hükmat u ne zi dışmenê cı rehat danê cı. Gema mendena dışmenê cı benê boli. Nê ters u dışmenê cı hewnê cı remnenê u nêverdanê o rehat rakewo u hewn bıkero. Ne şeno cayê dı rehat roşo, ne şeno serbest bıgeyro, ne şeno cemê nan buro u ne zi bê qaxu u bê ters vındero yan zi rakewo. Hewndê xo dı zi amyayena dışmenan, kıştena xo u tepıştena hükmati vineno. Wexto kı gema beno, wexto kı kesayê yan zi çiyê bıxüşo hıma hol beno xo ser u dest erzeno tıfıngda xo. Çiyê xo bıluno tersan ver zeriya cı vısêna u qütıfêna. Yanê heme kıştana bar u tombetêdê gırani bın dı ro.

Ê kı pê dı lec kenê, ê qezencê xo pêro danê leci, danê sileh, fışeng u tıfıngan, danê qeraqol u mahkeman, danê polis u cendırman (esparan), danê çawış u qomıtanan, danê abuqat u hepsan u her wına. Qandê nê lecan qeç u qulê xo veyşan verdanê, labırê xo bê çek u sileh nêverdanê. Enbazê inano en sadıq beno çek u silehê inan. Wexto kı ya bı xo yan zi silehê cı yeno tepıştenı, hım perey cı şınê, hım silehê cı şıno u hım zi pa kewno hepıs. Yanê hım mal u hım zi gandê xo ra beno. Kancin (kamcin) kışta çekerê qandê ey u külfetê ey tım zeraro.

Berê kı pê dı lec kenê u pê kışenê, eger dost u enbazê cı yê rınd u sadıqi, yan zi ber u eşirê cı yê sınasnayey çınêbê, ê pê wenê. Ê kı dost, enbaz u sınasnayey cı estê, ê dost, enbaz u sınasnayey inan kewnê mabêndê inan u inan pê dı anê werey u umışê pê kenê. Ê kı fitne u fêsati mabêndê cı dı bıbê, werey amyayena inan zor u zehmeta.

Tabi na werey ardenı u inan umışê pê kerdenı zi zahf gengazı niya. Hım ê kı kewnê mabên u hım zi ê kı pê dı lec kenê vanê kışta inan ra hewldayenı u waştenı bıbo. Zewbi ray vero niyabênê, heme percin benê u gêrênê. Qandê werey ardenı u umışê pê kerdenı vanê akerdey, neqeb u gedugi, ray u po şiyayeney u her wına bıbê kı, ê bini bışê wertedê cı kewê. Tabi heme çi dı şert u şurti estê. Bê şert u şurtan werey amyayeney u umışê pê biyayeney ne bena u ne zi serey xo gêna. Zey heme çi werey amyayeney rê zê şert u şurti lazımê. Ê nêbê piya kerdenı zi nêbena. Vanê wırna heti zi ê şert u şurtanê xo berzê werte u şertandê pê rê riayet bıkerê u sero müşewre bıkerê. Eger inan rê riayet nêkerê u sadıq nêmanê, wexto kı umışê pê bê zi, serey xo nêgêno. Eger hewldayenı, riayet, heq pê dayenı, heqê pê sınasnayenı, tay çiyan ra war amyayenı nêbo, a werey amyayeney vêşi nêramena u wextê do zahf kılm dı xerpıyêna u bena zey veri. Fına newera yenê hemver pê u dest bı lec u pê kıştenı kenê.

Ê kı wazenê mabêndê dı beran kewê u inan umışê pê kerê, vanê ê veri eştena zeriyandê ê beran kontrol kerê, jew bı jew şırê gırdandê ê beran hetı, inan dı qısey bıkerê, fıkır u diyayenanê inan bıgirê, bewnirê şertandê inanê ravey ramıtenı u ronayenı u her wına. Wexto kı pa qani bê u şert u şurtanê werey amyayeney bıvinê u xo dest finê, ray u hewldanê wırna hetan pê tepşê, ray u vinayeni mabêndê cı dı peyda bıbê, hewna werzê u hereket bıkerê. Wexto kı tam qanibê kı no gırwedo bıbo u ser kewê, vanê nêvınderê u ê fırsendi nêremnê. Dest u qolan wesarnê u şırê ê wırna beran miyan kewê u qandê mabên vinayenı çiyan bıvinê u peyda kerê. Veri şert u şurtê kı gırdanê ê beran ronayê, inan çıman vera bıçarnê, werteyê inan bıvinê u gorey cı tawırê xo ronê u qandê umışbiyayeney xo hadre kerê. Dayenı u gırotenı dı bıvineyê, wırna kıştan dı bıdê u bıgirê. Tam emeleya xo pey ardı kı, do bışê inan umışê pê kerê, nê şert u şurtanê wırna hetan pê rê eşkere kerê u berê gırdandê cı rê. Wexto kı werna hetan qebul kerd u va ma şenê birê pê hetı u pê dı müşewre bıkerê, ê zi xo hadre kerê qandê pê hetı ardenı u müşewre kerdenı.

Nê çi heme bi tepeya ber yan zi berê kı kenê wertedê ê dı berandê pê ra qahryayan u pê dı leckerdenan kewê, ê şınê gırdanê ê beran anê cayê dı, keyeyê dê dostê dı pê hetı. Keyeyo kı tey anê pê hetı, vanê ne ê a berı u ne zi ê berda binı bo. Vanê bêkıştı u bêteref bo yan zi dost u enbazê wırna kıştan bo u wırna kışti zi emeleya xo pey biyarê. Wexto kı müşewrey mabêndê xo ravêrnay xetêda duzı ser u amey noxtada werey amyayenı, no fın şertanê xo yê umışbiyayeney ramenê ravey u ronanê.

Nê şertan ra taydê cı nêyê:

a) Keyney bıdê pê.

b) Pê dı kerwayinı bıkerê.

c) Kê zerar dayo kê ro, vanê zerarê cı bıdo.

ç) Eger goni ameya rıjnayenı u na goni zey pê ya vêşi mesele nêkenê, eger ê jewi vêşiya, vanê bedelê a goni bı şeklêna biro dayenı. No bı perana yan zi gana beno, ê kı kewnê mabên yan zi wırna beri xo miyan dı beli kenê.

d) Mal u mülk, rez u erd yan zi çiyo zey inan danê pê yan zi pê vırnenê.

e) Xo mabên dı sinori ronanê. Bê nê çiyan tay zi qewli xo mabên dı ronanê u vanê wırna heti zi nê qewlan rê riayet bıkerê.

O kı nê şertan bıxerpıno, niyaro ca yan zi veri dest bı leckerdenı kero, vanê o kışta ê kı kewtê mabên inan ra biro ceza u mahkumkerdenı. O kı dest bı leckerdenı kerdo vanê bar heme dindeyo ey mıli ser u çı zerar biro kerdenı o bıdo. Heme mesuletey, zerar u ziyan u mesrefê wırna kıştan vanê dindeyo ey mıli ser. Cezayo kı o şêlıgo kı kewto miyan ey ronayo, ê cezay u ê çiyan wexto kı niyaro ca, beno hedefê mabênkewtoxan, dost u enbazandê xo hemını. Ê heme no fın ey rê cephe gênê. Riyê cı dıha çınêbeno bewniro dost, enbaz u mabênkewtoxan u bıvıziyo şari miyan. Çımkı hergı jew kıştê ra pu keno cı u riyê cı keno siya. Ê kı sozê xo wenê u weadê kı day bi inan niyanê ca, itıbar, qimet. qedır, şeref u camêrdeya inan şari miyan dı nêmanena. Ma Dımıliyan miyan dı soz sozo. Soz şeref u hesiyeto. Soz dayenı u ca ardenı, sera seyê camêrdeyo. Soz namuso. O kı sozo kı dayo ey niyaro ca, kes ey dı dostey, enbazey u enbıryaney nêkeno. Ne ey a dano u ne zi gêno. Rayo bıvino zi ne sılamı dano cı u ne zi sılama cı gêno. Soz ma dı müqedeso, namuso. Kes seni çiyê xo yê müqedesi u namusê xo çekeno erd u pay keno? Vanê kes wıni zi sozê xo nêçekero erd u pay nêkero. Merdımo kı fınê pu bıkero erd u aluwa xo çekero, o fına nêşıno çewtê erdi nêbeno u a aluwa xo erd ra nêlêseno. Eger jew wazeno camêrd bımano u itıbarê cı dost, enbaz, sınasnaye u şari miyan dı bımano u sere berz bışo şêlıgi miyan dı bıgeyro, vanê sozo kı dayo ey rê riayet bıkero u ey biyaro ca. Eger sozo kı dayo, ê sozê xo buro, cay ey şar u şêlıgi miyan dı nêmaneno. O beno zey merdımdê keçelıni, miqrobıni, ritıkıni, pisıni u dıha nêşeno şari miyan dı roşo yan zi bıgeyro. Şıro koti mıletı pu kena ridê ey u ey xo miyan dı kenê pis u rezil. O kı ey bıvino do cı rê vajo, madem kı to nêşayê biyarê ca u sozdê xo sero vınderê, qandê çıçi to dost, enbaz, sınasnaye u dışmenê xo xapeynay u tı amey werey. Madem do wına biyayê, sere ra to şayê vajo nê u qebul nêkerdê, a zi camêrdeybi.

Ma Dımıli dışmenê xo bı camêrdeya kışenê, camêrdeya hewadanê. Dışmenê ma biro cılda ma sero ma rê heqaret bıkero, nengi bıçino u werzo ma ro do, ma hesê xo nêkenê. Sero zi hendıkı meymanê ma yo ma geyrenê cı destan vera u xızmetê cı kenê. Wexto kı keydê ma ra bıvıziyo, şıro dısey-hirêsey metro ma ra duri kewo fına dışmenê ma yo. Eger ma pê dı niyameyê werey u umışê pê nêbiyê se. Kültür, edet u toreyandê ma dı veri nênuşneyayê kı ma dışmendê xo rê bêbextey bıkerê u peyra derbı ey ro dê. Kültür, edet u torey ma gırdeyda ma ra yenê.

Beg, Seyid, Axa, Şêx u Sereşirê ma Dımıliyan tım keyandê xo dı geyrenê meymanandê xo desta u xızmetê cı vinenê. Keyandê xo dı xızmekarê meymandê xo yê, labırê tebera fına u tım Beg, Axa u sereşirê. O kı keydê xo dı xızmekareya meyman u dostandê xo keno, itıbarê ey tebera şari miyan dı tım vêşiyo. Na zu zi kültürdê ma ra, camêrdeyda ma ra, qedır u qimet dayenda ma ra, qedrê pê gıroteneyda ma ra, germey u zeriweşeyda ma ra, xo nızm gıroteneyda ma ra, kokdê xo ser şiyayeneyda ma ra u her wına yena. Vanê dışmeneyda ma miyan dı bêbextey, xayıney, xiyanetey u qeleşey çınêbo. Merdım yan zi bera kı ma tey dışmeney kenê, ma cı rê akerde vanê, kenê eşkera u vanê ma dışmenê pê yê xo ma ra bıpawê. Herkes gorey ey tedbirê xo gêno u xo paweno. Lecê kı fınê ra yan zi bı qezaya benê u tey merdım yeno kıştenı yan zi dırbetın kerdenı, ê xaric. Ê leci zey lecandê ma yê ber u eşirey u dışmeneyda inan niyê. Tabi nê çi u na camêrdey veri biyê. Ewro heme çi ameyê bêbextey, xayıney, xiyanet, pey ra pırodayeney u qeleşey ser. Veri nê çiyan ma miyan dı ri nêdayê u kültürdê ma miyan dı çınêbi. Labırê ewro roneyayê. Taydê ninan ma şarandê çorşmi ra, taydê cı Tırk, Ereb u Eceman ra gırotê. Hele-hele Tırkan dı na bêbextey u qeleşey zahfa. Veri ma pêrodayenı u lecandê xo dı qethin u billa qerşun niyeştê cıni, keyna, veyvı, qeç u quli. Xortê kı temenê cı dıwêsi bın dı bı, ma tıfıngı nênayê ey a u o nêkıştê. Labırê ewro ne cıni, ne keyna, ne veyvı u ne zi qeç vanê, cı dest kewo yan zi biyarê fersend ef nêkenê kışenê. Heta-heta tut u pıtanê miyandê qündaxi zi şanenê qerşunan feka yan zi banan sero nanê pa, tey veşnenê u kışenê. Veri nê çiyê wınasini dışmenanê koledaran, Tırk, Ereb u Eceman kerdê. Labırê ewro eşir, ber u merdımiyê zi nê çiyan kenê. Şıma zanê, nê çiyê xırab u nêweşi ma rê Tırk, Ereb u Eceman ra xatıra mendê. Nê çiyê wına xırab, xedar, bêbext u nêweşi heme inan ardi ma miyan. Dı nê serandê bahdoyênınan dı zi tay çi Kürdan ra ravêrdi ma miyan. Mesela lecdê Zaza-Dımıliyan u ê hereketandê kürdanê Sêwregı dı, qeç u quliya piya veşnayena ban u dewan, cıni, keyna, qeç u quli kıştenı kürdan ra kewtı ma Zaza-Dımıliyandê Sêwregı miyan.

Çina do zahf mühim esto vanê ez biyara zıwan. Ê kı qandê werey amyayeneyda dı beran kewnê wertedê inan, ê en sıfte ê wırna beran dawetê werdenı u şımıtenı kenê u piya werdê wenê. Bahdê dawetkerdenda inan, ê berê kı pê dı ameyê werey, ê beran ra berê, bera hemverdê xo u ê kı qandê werey kewtibi wertedê inan u ê pê dı werey ardibi, inan dawetê keydê xo kenê, qürbani cıkenê, şami vırazenê, mewlit danê wendenı u piya werdê wenê. Bahdo a bera binı inan u ê kı qandê werey amyayeney kewtê wertedê ninan, inan dawet kenê, qürbani cıkenê, mewliti danê wendenı u zey bırayana pê dı şamiyê, werdê wenê. Bahdê nê dawet kerdenan, no fın wırna berê kı veri pê dı lec kerdê u pê dı ameyê werey, ê wırna beri xo resnenê pê, qürbani cıkenê, mewliti danê wendenı, şami vırazenê u veyndanê dost, enbaz u sınasnayandê xo u feqir fıqaran, neçar u bêkesan u werd danê inan. Yanê xeyr u xeyrat piya kenê kı, dosteya mabêndê ninan mezbut bo u fına a nêweşeya xırabı mabêndê cı nêkewo. Ze kı wırna hetan rê veyve bo, wıni şami u werd danê dewıj, merdım u kesandê neçaran u pizanê inan kenê mırd. Tay-taydê cı zi serê qeçkandê sêküran u neçaran kenê newe u çına danê inan ra. Tabi ê kı nê çiyan kenê, eşir yan zi berê bol gırd u zenginiyê.

Werey amyayeney çiyê do bol weş u müqedesa. Kaşka heme ber u eşirê welat u şardê ma pê dı biyameyê werey u a dışmeney mabêndê xo ra werzanayê u zey bırayana pê dı dostey u enbazey bıkerdê.

Çıme

• Koyo Berz