Zazakipediya:Defterê Bava Ali ra, Zazakİ Qesê Khalık û Pirıke

Defterê Bava Ali ra, Zazakİ Qesê Khalık û Pirıke

Bu Zazaca atasözlerini ve deyimleri 1995’te Bava Ali Tali’nin bana verdiği not defterinden ( el yazması) derledim. Atasözleri, 1996 yılının ekim ayında Ware dergisi 10 sayısında yayınlanmıştı. Yeniden bazı eklemeler-çıkarmalar yaparak yazdım. Atasözlerinin bir çoğu Türkçe’de de mevcuttur. Atasözleri, bazı deyimler de içermektedir. Bu sözlerde hakaret, cinsiyetcilik, ırkçılık, ayrımcılık, hakaret içeren sözleri ayıkladım. Kusurumu maruz görün.

A

A raé ser fişta.
A raye sér fişta.
A roze na roze zumin nédiyo.

Ağaéni ve daene, sefkaneni eve panaeni bena. Ağay ra mal vejino, şuanei ra can vejino. Adır ke gına koti ro, uza véseno. Adır ke gına koti ro, uza vésneno. Adır ke nébo, dü névejino. Adiré dey daria we. Adıre isoné neq wedariyo. Adıre xo dariyo we. Ame ke sıt néest, most/mast nébeno. Amré ( Omré) to kılm bo. Amré roza tenge kılmo. Amré Haq ke dekerna,awe dere de vındena. Amré to derg bo. Amré xo jede şi, senık mend. Aqıl ve pere néroşino. Aqıl ke dsare de çine bi, qafıka huske sekena! Aqıl sere de niyo sare dero. Aqılé mı de némend. Ar namus dariyo we. Ar namusé xo çino. Araqe çariyo. Astaré mordem ke vışıya, peyser nino. Astaré xo vışa. Asté zon çino. Asté zani çino. Asté ney ke bısıkné, cıra ci voreno. Astık esto cı, sero gıreno. Asıq kerdo pasa ( vırende) Piyé xo darde kerdo. Asıq vato: “ Ez mérdé xora véren, gesté (werdena) xora néveren.” Awa ke ame dey serde vergé yavani serde néro. Awa ke mı diye, vergé yavani nédiye. Awa ney tık sona. Awa rıyé dey verdiya de. Awa şiae ama çımu serde névinena/o. Awa şiae ama çımuné to serde. Awres koy ra herediyo xevera koy çıra çiné biya. Axrete de cutır cavé xo dana? Axrete de desté mı gırané to dero. Axrete de tora pes bo. Axır rozeki tij erzena ma.

B

Bakıl rew beno kokım.
Bébextu ré elqen nébena.
Béçıka dey na isi ra esta.
Béçıka xo ser fetelneno.
Béçıka xora la girede ke xo viri ra nékere.

Békés bıraké maa xo ra vano “bao“ Beli niyo ke çı aqıl ré xısmete keno. Bénamus u béşerefo. Beno vind, beno kemera bıné gol. Berbena çınu ra heştir né gon sona. Bervis pere nékenoBezna xo hen rındeka, tı zonena léa deriya. Bi dırıka şiae, nişt ve gırané mara. Bi paka kerd serd. Biyo serevde ( bia srevdie). Boa xo bie wes. Boa xo biye wes, mıde sare onceno. Boa xo ke biye wes, elqeni xo vırı ra keno. Boeke va, çéver nasbeno. Bom kerdé top, baqıl verdé ra. Baqıl kerdé top, bom verdé ra. Bomi de rae ra meso, toré bela ano. Bonç béçıki boncena zu niyé. Bono ke himé xo çurıg bi, rew rijino. Boşta xo qewina, coka héni keno. Budela nişto ro ostori vato: “Ez bego“ Budelay can do baqıl werdo. Bure bısıme, dısmené xo nasbıke. Bın sabırıno, ser nésabırıno. Bıné deşti ra dano cı. Bıné karé gırani de huré xo amo war. Bıné lınguné tode haki esté, çıko? Bıné na pırdi ra zaf awe vérda ra. Bıné qesu de némaneno. Bıné saré dey ra vejino. Bıné sımeri ra awe beno. Bıné zoné tode çiyé esto, ala tever ke, çıko. Bıné zımélu ra hurdi hurdi huyino. Bırak çéka cinika, zur bela cinika. Bıraé werdene eke fekra néşi heredino. Bıza gerrıne kés werté malé xo nékeno ( Néverdano). Bıza ke mal ra bırıé ra verg weno. Bıza yisoni her waxt dilét nézena. Bıze ve lınga xo, miye ve lınga xo darde bena. Bızeke bıza, mexelé xo kınena, kna pak, hona mexel bena.

C

Cané isoné néweşi tırs wazeno.
Cané xo ke névejiya, xuya xo névejina.
Cané ke tenge de Haq Tala deyré béro comerdie.

Cenıka bé domoni jé dara bé yemısa. Ceviké feqir tholo, qelvé xo hira wo. Cewo xırt biyo genim. Cié xo de dano péro. Cigera xo tı héni zona kemera. Ciran her waxt motazé cirane xo wo. Ciran motazé wela adıré cirané xo yo. Coka vané “ muräza rinde hes weno“. Coru keş veré pırnıke ro néda, o ki xo sera şiyo. Cüamerdéni hona némerda. Cüamerdi ki esto, namerdi ki esto. Cılo berz ra kamhes nékeno. Cıq va, xeleşia. Cıré kelepur lozımo. Cırkar Haqi ra rame wazeno.

Ç

Çé cinie kena.
Çé cinié nana ro.
Çé mordemé ozevi ( azevi) poşta ro wo.

Çé wayé ma ke heliyo, baz bi karema serfirabi. Çéneka bome ra veyvıka bome vejina. Çéveré cenneti Comerd keno ra. Çéver sar mecıne, çéveré to meciné. Çéveré xo her waxt rakerdo, sıfré xo her waxt hard dero. Çéveré xo qayim bice, cirané xo dızd meveze. Çi destebera to yeno aé bıke. Çio senık bereketé xo esto. Çiyo ke heramié de ame, heramie de sono. Çı bıkeré, xoré kena. Çı ramena ey çinena. Çı to destevera yeno, aé bıke. Çım u buriye xo héni zona qeleme ra vırasté. Çımé mı rae ra pera. Çımé mı ve rae ra mend. Çımé pısınge lona meri de ro. Çımé to kam vet? Xo ve xo vet, coka honde xori vet. Çımé to ve roşt bo/vo. Çımé xo desté to dero. Çımé xo Haq dero, Haq ra cer to dero. Çımé xo her waxt vesano. Çımo kor ra heştir nino. Çırax her waxt véreno hostaé xo ra. Çıria to mıré béro, sola! Çıtiri bi ke heré ma zıra. Coru heq ve neqi ra bie zu?

D

Dare kerm weno, ison ki derd weno.
Dosto khan coru dısmen nébeno.
Dosté to wo gewes beno, dısmené to wo xırt bo.

Dısmén mısne, peyser bonce. Dina ré adeta maré tometa. Dost verde, dısmén peyde qesey keno. Déso hewl nérıjino. Dısmeno khan coru dost nébio. Diko ke béwaxt vend da, sare cıra kené. Desti ra amawo. Dosto rınd sata tenge de béli benoç Doman ke néberva cızık cı nédané. Dür şiya nejdi ama. Derd esto, derman ki esto. Dele ke dıme xo nélıçıkna, kutıki ra dıme nékuné. Dele ke qızvan bie, kutıki Haleb ra yené. Dosto aqıl senık saré yisoni dezneno. Diki hewné xo de sılond dio. Dırbetia qersune bena wes, yé qesé xırabın wes nébena. Dırbeta dısmeni bena wes, yé dosti wes nébena. Dımé lüye lüye ré bar nébeno. Desté xo né xocey ra beno, né kilise ra. Dısmeni ré mınete nébena. Dare ve peruné xo şiye dana. Doo bıbe, rono cıbe. Daro ke keno werté zımeluné mara. Daene ki guretene ki ise Haqia. Dırıka sure, nişta gırané ( vırané) mara. Derjeni ke berzé, hadr nina. Dı lıngé mı kerdi zere jü postali ( iskarpıni). Dey ra xér nino. Dua ke qewul nébie, yison cıré amin névano. Desto jü ra ceno, desto bin ra dano. Dıdoné xo sone keno. Dıdonuné xo qırısneno. Dina ra morımo. Dina ra xevera xo çina. Doman ke nébi, cıré tumani néderjiné. Dewlete yisomi ré hem dosta, hem dısmena. Desté xo tene çapık bıde. Desté xo zaf gırano. Da cao naziki ro. Dı goyil ke bi zu, kes bese nékeno cera bıkero. Derdé qesé xıravini néoncino. Dısmen halé dısmén nézano. Dısmeno baqıl, dosto bomi ra rındo.

E

Eke tüyé ri keré vano: “ Rama vorena( varena)“.
Eke vésa bi, vano: Ez mırd nében’. Eke mırd bi, vano: Ez vésan nébn’
Eli bava sık beno xo, ez sık xo nébon.

Elqena cğamerdi bo, vind nébena. Emege xo heca şi. Emege xo zaf kéwt cı. Endi biyéni biye, şayeni şiye, era dıme mekuye. Ersız kerdo qazıxte névato ez car biyo, névato salé mı çar bi. Esmer vera rame çina, qıtlığie esta. Eve dılapa derya qolınde nébena. Eve laé dey yison nésono quye. Eve zor rındie nébena. Ewro dinaa meste axreta. Ewro mıré meste toré. Ey bır néken, peyde mija xo néken. Ey thomé feké xo guret. Ez ağa, to ağa, kam şuane? Ez dkerin, kam qalé mı keno. Ez Heq ra nétersen deyra tersen. Ez kerdu werté dı çéranu. Ez kerdu werté ustıne u çérani ra. Ez na hewn ra névan xér bo. Ez quli ra nétersen, Haq ra tersen. Ez ramon, çinon,çarnon ken sofi, ağa de barekon. Ez reyna rié to névin.

F

Fekra dosto, zere ra dısmeno.
Fek ro de, lokme destra bijé ( bıze , bıce).
Feké dey deyré bela ano.

Feké mı we meke, gıra geseyken. Feké mılet çüal nio ke gıre de. Feké verg ke bi gonın, névındeno. Feké xo kef dano. Feké xo kena ra,çımuné xo weke. Feké xo kılıt bi. Feké xo reé véso. Feké xo sıtra vésa, doé xo puf keno sımeno. Feké xo şi peye goşi feké xo zaf sısıto. Felek amo nişto ro, emaneta xo wazeno. Felek her waht isoni de yar nébeno. Feqır ra pesr kerdo, vato: ‘ Kam rasto? Vato : Haq rasto.’ Feqıréni ayv nia, xızanéni ayva.

G

Ga ke gına waro ( hardi ro) kardi bené zaf.
Ga mıreno, çermé xo maneno. Mordem mıreno, namé xo maneno.
Gao qefelayiré ooha manewo.

Géme béheşi nébena. Gende kam kerde? Seé bé ma u bé pi kerde. Gereke gula tora şero war. Gereke peynia na qeşi sero sare bıqefelne Gole awe ra vejino, cıko? Gole bé bına. Golo ke cıra awe sınıte, kémere cı néerjina. Gomé bomono. Gon vırazno ra. Gon gureta besenékeno vozdo Gonia mı cıré girina Gonia xo cıré girina. Gomia ma lino. Gora isoni de mala gerıne ki vejina Gosé xo bi gırani. Gosé xo, gosé pısıngé ( T. Y ) Gosu ra khémi hesneno. Gosu ra kéro. Gosuné ney reé ta de. Goza kore ve derjéni vejina. Guk ki vano ‘ ez gao’. Guké axure, gaé axure ra néterseno. Gula lone kerdie vésan némanena. Gula mıra (mara) néşi. Guna deya vilé todra. Guma mına axretede peé mumün de vılé to dera. Guretene ki daene ki kar u gure Haqiya. Gureto bıné perruné xo. Gılé çü ke nısnara cı, yno rae.

Ğ

Ğeriv, ğerivé welatuno.
Ğezevé to ğezna tode bımano.
Ğeriv şiyo dızdeni, asme vejia.

H

Haké ewrey, kérga mestey ra rındo.
Halené piyé kori Heq ve xo vırazeno.
Hal – Waxté xo hurendi dero.

Haqa bıza kole bıza iştirine ré némanena. Hasa huzuré tora. Hata karé kena ke, kesıke sona dare ser. Hata ke kéwte sare, awa dere de biye jia Hata néramé, néçinena. Hata zoni çamuri de mend. Héfé isané hewl ke rew mıreno. Héfé mı béro toré. Hégao ke fılon nékerdo nu ( nan, non) nédano. Helal hazır ya Xızır! Helel heram keno téwerte. Heni ke bio zar zu astık ve postık ra mendé. Henke lerzena, tı vana tewranie gureta. Henke tersa jé momi corde ame war Heq comerdo. Heq comerdu ra comerdo. Heq cor çéveru ra çéveré ra kero ( a kero). Heq cı dano xér bıdo. Heq, esto dina de,pié xo serawo, veri ra ( verr ra) nio. Heq heté békesu dero. Hq yisoni motazé mınxeneti nékero. Heq ke da névano lazé kamio, çéna kamia. Heq ke zona, quli ra wedardene rınd niya. Heq mıdo, ez ki to di. Heq mıra has nékeno, ez ki deyra has néken. Heq rametia xoro aste kero. Hq u tala derde cıgere ve dısmené mıné axrete nédo. Heq u tala yisoné(isoné) neqi qıdıxé made mevezo. Heq u tala ma tawuyé na qesu nékero. Heq u tala mal dey do,fırsat de medo. Heq u tala mezala ma dey ra dür bero. Heq u tala sas keno, kas mekero, kas keno lao lao mekero.. Haq u tala ma tawuyé to nékero. Heq koy ra gore vore(vare) dano. Heq ra bıbiené, kırmanciya beleke reyna biamené, ala kam vosno,kam biéné vorek. Heq ra ke ame, ul se bıkero. Heq u tala mıdo ez ki todi. Heqo, emaneta xo peyser bije. Heq u tala yisoni (isoni) eve vésanie tervia nékero. Her ke gına çamur ro, wayir ra qewetın kés çino. Her ca de béçıka xo esta. Her ca qesey meke, bırr ( hard ) ve goso. Her caé to ke adır bo. Sekena? Honde xo ca vésnena. Her çi meydan dero. Her ç,çege boé nédana. Her çi zono ( zano ) wenca boro. Her dare koka xo serowa. Her dare ra goçıke névejina. Her ke bi vésa zıreno. Her ke hero, reé gıneno çamuri ro. Her kés ağaé çé xo wo. Her kés ayvé xo nimeno thé. Her kés baré Heqi phoşt nékeno. Her kés hété ra onceno. Her kés kerdena xora gore vineno. Her kés lazé ma u pié xowo. Her kés lazé pié xoyo. Her kés rıské xo weno. Her kés hondé tali u qederé xo onceno. Her keşi derdé de xo esto Her kéş jé xo mezane. Her kéşi re esta, maré çino. Her ki esto, heré heru ki esto. Her ko ra qéver bio, çımı ki dewe onto. Her péxamberi dua cané xo kerda. Her qafıke ra qeé vejino. Her thair ( their) ve zoné xo waneno. Her thair ( their) haléné xo ve xo vırazeno. Her tenge ra dime hiraie esta. Her vas koka xo sero roweno. Herdisa to bia sıpé, serm nékena. Herdise bıze ra ki esta. Herdise ra gore sane beno. Heré béperi ra bar beno zaf Heré borono. Hederiye, boxça xo gurte şiye. Heremus wele kıneno, keno xo ser. Heri ré mom şiya vato: ‘ ya koli, ya ki areé qedia’ Heri ré mom şiya vato: ya kolié, ya velgo. Heri vato : ‘ Ez azna zon’, şiyo çémi ver, vato: ‘ mı xo vira kerd’. Her kés moa ( maa) mı pers keno, pi! Mı kés pers nékeno. Hero bé kira, her kes niseno ro cı. Her bé kirawo. Hero ke gever bi, vergi ra néterseno. Hérs ra ke usta ra, zerar ra nisena ro. Her geme ra herediyo, xevera geme cınébia Hes ke bi kokım, gudié xo pé kaykeno. Heştiré çımu jé la u laşer şi. Hewné isoné vésan nino. Hewné xo hewne awreşi wo/hargoşi wo / hergoşi wo. Hewné xo zur qesei meke, dıdané Pexamberi dezéné. Heywano ke peé xo khul bi, qılancıke ke koti ra yena zoneno Hiraisé osteri phoştiya gao néyri ra wo. Hiré xo ame, şi. Hona boa sıt fek ra yéna. Hona oster ( astor) négureto. Nalu ceno. Honde hésar biş ke çino. Honde ke ma va, tuk ame zoné maro. Honde kutıki qimeté xo çino. Honde xode pil mebe. Hot tenu qewetin gureto baré here ra. Vato: ‘ Axx békéşiye!’ Hazar reé posema bi. Hurdine pia sare naro jü balisna. Huska husk qemetio pıra. Hı vato, pırnıke ra pero.

İ

İsono ke gına waro, dosté xo çino.
İsono ke gıra şi raé ceno.
İsono kılm çié xo veré gule dero.

İnaté xo inaté khérgo. İnaté xo, inate hermenio. İnu lınge esta zumini ver. İson ve cüamerdie bımıro. İson ve qesé domani raé ra nésono. İson bé xeta nébeno. İson derdé xo ke névazo, derman névineno. İson gereke dua ma u pié xo bıcero. İson hata néramo, néçineno. İson isot dırvéta isoni nékeno. İson jü kemere ra dı qılancıku nékıseno. İson ke awe sımıte ( sere bo), mor bile péskaré isoni nébeno. İson ke Heqi ra nétersa, şsoni ra nésermaeno. İson ke merd wele bena deyra. İsono ke seveta germi ra fetelia, goçıka xo tey ceno. İson ke tü kerd, peyser néliseno. İson kutıki de kuno çüwal? İson pi ra séy nébeno ( némaneno), mae ra beno séy ( maé ra séy maneno). İson qilo ke tey şer kero. İson reé xapino. İson roza jüé /zue beno, roza biné mıreno. İson seveta xatıri ki bo, her sıl çarç nékeno. İson sole dırvéta isoni nékeno. İson tenge de isoni ré lozım beno. İson vésanie ra némıreno, r, ra beno çeqer. İson xanédané hardé xowo. İson ve qesekerdene, heywan ve boé kerdene zumini naskené ( sılasnené). İson ra ke ri di, her waxt wazeno. İsoni sıto khal lito. İsono békes jé thairi bé perro. İsono çhér xo négoyneno. İsono derg aqılé xo zoni dero. İsono her heréna xo her ca beli keno. İsono ke déni ra tersa, çéveré xo hira ra nékeno. İsono ke gına waro ust ra, zono. İsono ke hardi de niada, eyra bıterse. İsono ke Heqi ra nétersa, eyra bıterse. İsono ke isoni ra nésermawa, Héqi ra néterseno. İsono ke karé xo nézono, peynie de posemano. İsono ke mexmuréni kerde, eyra dür vozde. İsono phét nona xo kémere ra vezeno. İsono rınd amré xo kılmo. İsono rınd olvozuné xode belio. İsono vésa qatığ, béhewık balisna néwazeno. İsono xéğ saydé isoné baqılio. İsono xıravıni ra qesé xıravıni vejiné. İsono zonax ve nézonaoğ jü nébené.

J

Jiare ke jiara. Reé mırodé isoni kena.
Jede senık de nia-mede.
Jü hera balabanıji biya, vato. ‘ ez ağawo’.

K

Kaé domaneku nio.
Kafa mı hurina, maré perey yéné.
Kal werd, zeré mı dezna.

Kam ke merd wele bena deyro. Kam ke mı qail nébeno, cané xo mı medo. Kam ke rié tode huyia xoré dost mezane. Kam merdene ver remo, xeleşio. Kam vano ke, ‘ doyé mı tırso’. Kamij kémerw hawa fiyé bınde vejino. Kamıj kémere ke gırsai saré xo pırode. Karé lerze seytan qarsé ( péskaré) cı beno. Karé soni meverde sodır. Kata şér, talié mı, mı ver sono. Kémaşia isoni her waht ki bena. Kémera bıné golia. Kémera bıni kerda ser, yé seri kerda bın. Kémera çengi çenge de nina ro. Kémera gırane huréndia xode manena. Kémera gırse hurendia xo dera, kémera qıskhéke kena qına xora. Kémere bıje seré zéra xo fie, na qese xo viri ra bıke. Kémere esta hermé xo dezo. Kémere meerze werte, qefçılie perena to. Kés dısméné xoré névano alaq u tare. Kés herme dey hard niano. Kés nasıve kéşi néweno. Kés seveta derdé kéşi néberveno. Kés vésanie ra némerdo. Kéş névatené ke çımuné to sera buri esté. Khéfe sovıni kéwt çımu. Khérga dewletli rozé dı haku kena. Khérga vésane hewné xo de qut diyo. Khérge awe sımena, xo sero Heqi ro niadana. Khérga kota roy ver, çımé xo hona sılond de biyo Kérm satalé cı bio. Késreta xo onte we,cıré cigera mı bi letéy. Khokımo, aqılé xo biyo awe. Khufe gire da. Khırr derma bıvino, keno saré xora. Ko çıxa berz bo, lınga isoni kunara cı. Kor ke Heqi de çıturi niadano, Heq ki kori de hén niadano. Kor uzanpéqa phi u khalıké xo şen nékeno. Kowo ke berz bi, mızé ( dumané) xo serawo. Kozıké dımanekhu niyo. Kozıké domaneku névırazeme. Kundıre ke hurenda sılond de néde, thomserda. Kurnıke kért kerda Kutıki pé huziné. Kutık bile dosté wairé xo naskeno. Kutık çéwa ke cıra non boro, o çé naskeno. Kutık çı zono jare çıka. Kutık gosté kutıki néweno. Kutık hata ke awe ro négıno, azna némıseno. Kutık ke zura, wairé xo wazeno. Kutık loweno, Khewrao véreno ra Kutık pé qésa xıravıne huyino. Kutık wairé xo naskeno ( sılasneno). Kutık wairé xo goz nékeno. Kutıké suriye şiş verrayé. Kutıki de lowéna / lowéno, vergi de zurena/zureno. Kutıki ra pers kerdo: Qey lowena ?’ Vato: tersuné xora Kutıko ke goz kero, négıreno. Kutık ke goz kero, dıdanuné xo isoni némısneno. Kutıko ke gıreno cıra dür vınde. Kutıko ke pizé xo mırd bi, şia ( şiye de kuno ro) dare de kuno ro. Kutık ke qudız bi, gilej fek ra çarç bena. Kutıko ke rro buro/ boro sanıke veré çımrawa. Kutıko koro, pereno isoni. Kuzé awe raa awe ra sıkino. Kıla isoni ke bié çewt, her kés nıçiké kuno çı. Kıla xo esté hard. Kıla xo gıné waro, qıré xo osa.

(Zazaé ma né déné xo dané, né ki yinkar kené. (TY)

L

Laé xo Haqi ra bırıyo.
Laz heté pi ra, çéneke heté maé ra sona.
Laz ke goza, torn dendıko.

Leçega to mıré bo. Leé sondi kewt té. Lesa deva ki gırsa, gereke her ver şero. Lesa mı bie gırane. Lesa ho honde vizoiya, féndé xo honde resenyo. Lesa xo derga, aqılé xo kémio. Lesa xo vizeoi bié derg. Leté hozori phonc seyo, o ki made çino. Léwé xoyo zu hardi liseno, zu ki asmeni. Lokme, bérıza néwerino. Lokme ke nécüa, gula isoni de maneno. Lokme gırs buye, qeso gırs meke. Lüa lekasewere. Lüye canbaza, doqbaza. Lüye xuya xo névinena. Tükhé xo vinena. Lüye ke géndi kerde, khergi dıma soné. Lım nano goni ra, nano rié isoni ra. Lım nano théniyé ra nano rié isoni ra. Lınga tıya jüya na dinade, jüya a dinade, raşt qesei bıke. Lınga xo béxera. Lınga xo xéra. Lınde estara ver do waro. Lınde nan ro ro, qılasnen ra. Lınde nan ro véré to, sıl de to fek ra ken tever. Lında xo esté péser, reqesneno.

M

Ma muza şia u sıpié ra can da, sari werd.
Malé na dina na dina de maneno.
Marté bijek kena qarte qurte.

Mérésé pi rew qedino. Mezela bé pereé ke bıvino mıreno. Mia şiaé ra voreko sıpe ki beno. Mordem gereke adıri de kay mekero. Mordemi kena tumanuné xo vezena. Mordémi pilé xo ke nas nékerd, Héqé xo ki nas nékeno. Mordemo çhér xo négoyneno. Mordemoı cüamerd qesé xo verde vano. Mordemo ke qesé xo nézona qesey bıkero, zeke diko ke béwaht vengdano vıle cıra kené, henio. Mordemo vésa des orxanu ke pıra dé onia hwné xo nino. Mordeno xayın tersoneko. Mordemo xayın berx u dar nébeno. Moreka nezeri kerda pıra. Moro lük peynié de bela xo vineno. Muria xağe gula isoni de manena. Mı dest u paé xo kari ra onté. Mı hata nıka şüalenda xo ve herame ra nékerda ( herami ré ranékerda). Mı né kerdo vind, né ki diyo. Mıjde theyr qu nékeno ( néwaneno). Mıra mevine, Heqé xora bıviné.

N

Na çé bıvésaé pıla ke keno.
Na dına ra desté xo ont.
Na dına thola, taé ramené, taé ki çınené.

Na dına jé areyiya, cerena. Na dına jé şiya dara, fetelina. Na dima jé wariya, keşi de nına. Na dina zurekere kami de yena. Na dina de ke ramıto, axrete de çineno. Na is(kar) peru ra niyo, sıra/dore rawo. Na kor uzağ sepeté rıa, thoway ré nébeno. Na lesa ney pıré hengu renguna. Na mıletré elqen nébena. Na nébiayiye kerda çéveré ma. Na qese gosare ke, gosé xo ke, xo viri ra meke. Na qese ki mıré bi derd. Na qese ma werté made bımano. Na qesu de qesé esto. Na sevaqé sodıra, hona qılancıke ci ser néşiya. Na vizoyé lesa ney pıré hengu renguna. Namé cüamerdi esto. Namé ma bıdo. Namé xo esto, eve xo çino. Namé xo reyé eve dızdéni vejiya. Namé xo reyé eve zurekéréni vejiyo. Namé xo ve hardo şia kuyo. Namé xo vejino, cane xo vejiyo. Nao ke hérneno ki rajiyo, na o ke roseno ki rajiyo. Nazara hazara qesey kerd. Né anox esto, neki şanoğ. Ne axu be ke to berzé, ne ki seker be ke to boré. Né berbeno ke ison tey bıberbo, ne huyino ke ison tey bıhuyiyo. Ne cande lazé hewli ré, ne can de layi qolay ré. Né cén, ne ki dan. Ne dosti ra çéro mordemo hewl, ne ki dısméni ra. Né gosté xo yeno werdene, neki çermé xo beno pay. Né guretaoğo ne daoğo. Né insafé xo esto, né ki yımané xo. Né lokme gırs buye, neki qese gırs qesey bıke. Né sonde xo beliyo, ne ki soderé xo beliyo. Nefesé dewreşi zof rındo. Neq ki esto,neqé nequ ki esto. Neqe hata çé Heqi zu neqa. Neqéni meke Nevsetenık, nevsé xo zaftke/zapftke. Ney dest ra towa nino. Nézonaena xo ver qesey keno. Nézonaene eyv nia, némısaené ayva. Ni cenıki ke des béçıké xoyé, her béçıke de huneré esta. Noloti şero dey ke iaono. Nona huske, piazo tuz werdé xowo. Nona ma bé sola ( bésola). Nona mına husk, hmgéné sarı ra wesa. Nona mıxenetş néwerina. Nona serevdiye néwerina. Nona to ke çina, zone to bıbo. Nona véri ré ( suxre keno) candano. None ke biye letey, reyna pıra néşina. Nono sola zumini werda. Nuki şiyé bazar de bié lovlovey. Nu ki ( No ki) maré sanıku qesey keno.

O

O hero, hora semera xo çina.
O ke siliye bo, hégaé made névoreno.
O moro kungo, bın de dano pede.

O pırené mıra cero. O pırené mıra qızo. O rozé saré xo weno. Oğıre to rakerdo bo. Omisé seytani mebe. Omre isoni yé wariyo, ewro yeno, meste sono. Ondéra goni oncena. Onto lao şilaro / onto lawo şilan ro. Ospor ame, péya şi. Osotoro ke bé pere bi, kam qayité dıdano beno. Ostoro rvan xo néqefelneno.

P

Paga khane sero çé/ bon( ban) névırajino ( T. Y )
Paskul da qıne ro, kerd tever.
Payna dımé kutık mede, kutık to népero ( mepero).

Pé cié/ciyé xo kaykeno. Peéké xo menderé peékuné leylege. Pepug ve xane tode bıwano. Perr u paé xo şikiyé. Pere peri ano. Pere qıleré deştiyo, hén yeno hén sono. Pero zu çévera nejino. Peroz u pesewe zu qura a. Peyé isoni de mevaye, vana rié isoni de vaze. Peyniya ma pérune bıné hardé şiayo. Pilé xo nas nékeno ( nésılasneno), Haqé xo ki nas nékeno. Pilénia ke keno, vano, ‘ esto - çino ezo’. Piyé feqiri- fıqariyo. Piyo hwli ra laze qolay. Piyo baqıli ra lazo aqılsenık. Pizé budelay ke bi mırd,çımé xo posatlu ( iskarpinu dero) dero. Pizé xo mırdo, çımé xo vésano. Pizé xo veré fék dero. Phonç béçıkiyé, phoncemena zu niye. Phosté kutıki ra meska doy nébena. Phoşt pésane. Phoşta xo sana cao qewun. Phoşta cğamerdu ra weno sımeno. Phoşta dey ra weno sımeno. Puç ke kot dare, cıra névejino. Pıloré dela beleke. Pırnıka tora fıtıl fıtıl yeno. Pırnıke bije riyé xo oncino we. Pırode belawo, pıromede qedawo pısınge çıxa cao berz ra berze ki, onca lıngu ser gınena waro. Pıska xo pıska awreşya ( pıska xo pıska hergoşya). Pısınga ke sayd bıkero. Néniavkena. Pısınge gewer biya, dewran koto meri. Pısınge ra vato: ciyé to dermano’, wele kerda ra ser. Pısınge şia dwran koto meri.

Q

Qafıka goze pır nékena.
Qafıka neyde aqıl niyo, tı hrn zona sımero.
Qafıka xo qolında, aqıl pé nésono.

Qafıke ke thole biya, aqıl cıré kar nékeno. Qalé kutik bıke, çüe leé xo de rone. Qatıra ke kaleké xo kul bi, semere ra xuye kena. Qdao ke isoni ré yeno, malé isoni ré béro. Qediré dey gırano. Qediré xo zafo. Qelema dey ra goni vorena. Qesé cahil isoni ré çetın nino. Qesé Heqi ré kam se vazo. Qesé isoné feqiri pere nékeno. Qese qeşi ano ra. Qese xo kémera bıriyaiya. Qesé xo kerdo zu. Qesé xo sero vınde. Qeseykerdena jédiye pere nékena. Qeso rınd mor lpne ra vezeno. Qeso thol pizé isoni mırd nékeno. Qeso xıravın yé wayiriyo. Qesuné Alık u Fatıka qesey keno. Qesuno tholu ra çénıke xo meqefelne. Qey bia pérsa honde domanu, lawnena. Qey şia amo sıpi serde, çıko. Qey je ostori to hirena? Qey ma çé qolé asme cıko? Qudımé xo biyo şa. Qurıs verde mıreno. Quté xo made wena, hakuné xo zovi ca kena ( Quté xo made wena, hakuné xo sar ré kena). Qıma şia u sıpıye meste beli bena. Qına xo ke çhér keré endi hondera, qılancıke hona ci ser néşiya. Qına ke rut biye her kés tüyé cı keno Qıne eryeno we. Qısmeté to ke çiko, goçıka to de vejino.

Raa xo ra bımane, hawalé xo ( olvozé) xo ra memane.
Raa xo sas kerda.
Raé bırrna, do pıro.

Raé ra kewté virnie, do pıro. Reé ke biye, şia rınd bena şiae ( Raé ke rınd biye şiaéne rınd şiaéna). Reé niyo dı rey niyo, endi bso yé to. Retia hode niadano. Retie bıné hardé mezelde bena. Ri de ke niade, rıské isoni bırıno. Ri ke da ci nafa ki astar wazeno. Rié to reyna ra mı memısno. Rié xo bi şia. Rié xo nédezeno. Rié xo tene huyiya. Rio nerm mıra diyo. Rio şa sıpe tever de ( Rio şa u sıpe téver de). Rio şa sıpé beli bi. Roé xo hata névejiyo, xuya xo névejina. Roşta çımuné xo pa şiye. Roşta çımuné xo verdia de. Roza ke Haq da dey, Heq u theala de dısmené mı néda. Roza qolaye keşiré néro. Roza xo biya şia. Roze yena oncia rié zumınde niadame. Rozé yena rozé ra xıravına, seé yena sewé ra tariya. Rié to ve korek vo. Rınd u xırave meste beli beno. Rındekéni de niamede, xuye de niade. Rındeni bıke, rındeni bıvine. Rındeni u xıravinénia isoni nawa. Rındi ré kés xıravın névano. Rıské xo kémer ra vezeno.

S

Sar béçıkuné xo goz keno.
Saré dey jé mori kerd phon.
Saré dey werd.

Sare husko, Nuh vano Pexamber névano. Sare husko, qese pa néniseno. Sare ke cırakeré coro ( qeytan) zur nékeno. Saré mı balisna sero, gosé mı dina sero. Sare şiawo, şia girede. Saré to ke nédezeno,huské benderoé cıne,bıdezo. Saré xoré bela guret. Sarowo sar verde, bojiyo boji verde. Sari ré adeto, maré tometo, Savr kılıté cenetio. Sayiya cuamerdu ra bi mordem. Se kena bıke, coru bébexteni meke. Se kena bıke, hete Heqi ra meverde. Srea Heqi des u dı asmia. Sero lerzeno. Sero noné xo weno, bın de kıneno. Sero perri kerde ra. Seveta xatırı ağu nésımıno. Seveta zu qurs/e cané xo dano. Sewe bé-ma o bé-pia. Seytan mıra vano ‘ ney dewna ke’ Seytan thız kerd/o. Seytan xapneno. Seytani ré pıre dezeno. Soé ke dare ra biye, herkes kémere saneno cı. Soal non kémia. Solıx ro mı bıria. Sond weno, xo erzeno adıré Heqi. Sunık punıka xo qefçıla. Sğriya béşüanie boka vergia ( verg weno). Sıfré xanedanu dayma hardi dero,we nédarino. Sıloré çımuné xo pak ke qefçılo boyın. Sınata pi laji ré manena. Sınate, bilezıka zernénia. Sıré xoré khéla gonia. Sıto helal lito. ( Sıto heram çino).

Ş

Şiya xo şiya helıga.
Şiya kami ra xeleşina.
Şime dereyi ver, dere ma verde beno jüa.
Şüane, peé axayde asté piyé axay vano.
Şiyo vırenia cinike.
Şiya honıke de jé selexani merediyo ra.
Şiya to béro mı sare de.
Şiya mıra terseno.

T

Taé boré/buré taé tey niadé.
Taé candé, taé boré/Buré.
Tajia mı ke mıde rast bo, awres/hergoş lewuné mı nékoçeno.

Té dest ra fetelnené. Teliyé xo kéşi ra néşiyo. Tencıko gırs herey gireno. Tersoneko, cigeré xo phonc perey nékené. Tersu dano ve cı. Tersu ra xode kerd. Tésa beno awe, tésa ano. Texto puç mıx néceno. Tezelé taliyé isoni ke négura, zore sebıkeri Thair ve perru perronera. Thomora caé xıravıni tedera. To cen bıné lıngané xo, loklu de to fekra ken tever. To con dan we hard ro, mezg pırnıkané tora ken tever. Yo çım de ez biyo teli. To çıtur/çutir boé gurete?To gereke bıné na karé gıran ra urzé ra. To héni zona bulisk kuyo pıra. To héni zona ke mıloçıko werdo. To Heqé xora bıvine. To lınga seytani sıkıta, çıko? To nano ro heri, dımı ki dano ra to dest. To tozé bıné lınguné dey nékena. To zoné xo qulerıto ro çıko, qesey nékena. Tora gonu rw bo! Toré çié lozımo, névana. Toré dina bıxemelné. Toré zaf tayin lozımo. Totje dave lınga xoro. Torje dave dare ro, dare vato dımé to mırao. Turiké isoné zurekeri, dayma bıné çengi dero. Tı a çapanéni de şeré, bıko Tı arei( ayre) veri ra ama, çıko? Tı bıné na qesu ra névejina. Tı candei werdoği zafé. Tı gamé bi, ez dı gami yen. Tı gereke omısé zaman bé. Tı gılo ke nista ro cı, ey bırnena. Tı hén zona ke peru ty beon mezele. Tı hén zona ke bijeko béwaxto. Tı hén zona ke goligé axuro. Tı hén zona ke gılé koy ra biyo pil ( berz ) Tı hén zona ke heso ( şero) dırvetıno. Tı hén zona ke hewiya xoya. Tı hén zona ke naké mı cırakerdo. Tı hénı zona xozé ( késegané,T.Y ) dalıko. Tı hpıs ra xeleşiya ra ( Tı vésaniye ra xeleşiya ra, (T.Y) Tı i qesu kıla mıré qesey bıke. Tı isoni ge nana ro osteri, ge nana ro heri. Tı ke adır bé hondé ho ca vésnena. Tı ospora ez payo, çıko? Tı tiya, ez ezo. Tı ve hardo şia kuyé ke, tı cüamerda! Tı vésanie ra ama. Tı wairé az u uzia, baré Heqi poşt meke. Tı wazena ke kıncıné tuyé gılerünu veji werte. Tı xırave ra xeleşiya ra çıko. Tı xo zaf goynena. Tı zeré mua/ maa xode çituri new asm vıneta. Tı sanıkuné khanu qeseykena. Tımonuné xode kerd ( Tersu ver tımonuné xode kerd T.Y.) Tırıa iye, miye ré bar nébena. Tehh, ondero werdo, besenékeno bıne véri ra şero (bıné veri ra raurzo, T.Y)

U

U çalımé tora kés néterseno.
U zon ke nébo, qılancıki çımuné to vezené.
Uzağe to ve korbo/korvo sola! Uzağkoro.
U zon ke nébo, mirçıki ( çuçiki TY) çımu vezené.
U ki mıré biyo wayiré geçéna darkıne.
U ke çı malo ez ey nasken / Sılasnen.
U bıné goli de mosu/masu moreno.

V

Va déné mı bıbo, qılancıka beleke de bo.
Va ke nébo verg nélewino.
Vake pérode, névake bıkıse.

Vané ‘ mordemke mor kıst tij vera néverdano Vané ‘ tı meguree talie to bıguriyo. Vané ‘ khırri ra, korri ra, lngi ra, bıterse’. Vané ‘ mordem ke heroz çiyé mehesno, gosé xo bené derg’. Vané ‘ Pi bağ do lazé xo, laji salqımé hengure pié xo néda’. Vané ‘ roz hozor beno, hozor u zu ki mıreno. Vano ‘weyiye ke saré xoré. Vano ‘ na dina yé mına’. Vano ‘ na koy mı vırasté’. Vasé kowu ma sero rewa. Vatena xora gereke peyser mevındé. ( Vané ‘kutıko ke ro boro sanıke veré çımi ra wa TY). Vayé cüné xo amo vaydano. Vengé xo yaf weso. Verde dosto, peyde dısmeno. Ver some, gozkeno, dıma somé paskulu erzeno. Veré çımuné xo bi tari Veré feké mı kena/ keno saé. Veg roza dumane de niadano. Vergo vésa koto ra oroj, besenékerdo şero, vato ‘teh onderi werdo besenékeno bıné ra şero. Vergi de weno, qılancıke de qıştneno. Vergo ke feleliya vésa némaneno. Vergo ke mısa gore, névındeno. Vergo vésa zureno. Vero coy derjeni xede ke, hona pıncırari yé bini de ke. Vésa vozdano tever, rut/rıva vozdano zere. Vésani ré nono husk jé hemgenio. Veyve eve dawul u pıpıke ( zurna, TY) wéso. Viala pince, ciğa bıbırné oncia az dana. Vijer zu ewro dıdı, tı nia kena. Vıroşiya linguné mı bi.Vore vora, réçi biyé vindi. Voreko hewl koz d beliyo. Voro tğke zılmelé, vorde tüke herdisa. Vilé isoné sey daima çewto. Vılé xo tı héni zona vılé késeganiyo. Vırtisé mı cıra yeno we.

W

wes bo, peé hot koyu de bo.
Waxté Nuh Péxamberi ra mendé.
Wele ve saré xo seri de erzeno.

Wele ve cencenia toro bo, tı ki vana, ‘ ez cüamerdo. Werayo, vırano, vésano, xızano. Wazeno ke isoni goçiké awe de bıxenekno. Wereza heté xali ra şiyo. Weno, néweno ke mırd nébeno; tı heni zona ke mılaketi véré ra oncené. Wea halé néweşi de nézono. Weşiye, néweşiye ki seweta mawa. Werté xo lınga tıfongia. Werte xo qé çino. Werté mara qe awe névéréna. Wayiré manga şiyo wayiré here ra do ( sıt, T. Y ) wasto. Wayiré pi – kaliké to béro comerdiye. Wairé mı tüé rié to kero ( T. Y ). Werdene de ap dereza, pérodaiste xal wereza ( T .Y ) Werté made koy esté. Werté xo çino. Werté çımu ra tıreno. Werté de fızıleni keno. Werte ra bi vind şi.

X

Xané xo darşyo we.
Xané xo wedariyo ( bet-dua)
Xano xırave ra dü névejino ( T. Y )

Xano xırave, béşenugo ( T. Y ) Xapa xo fişta ra gape. Xaşiya thole pay ra névindena. Xatıré cüamerdu esto. Xatıré kutiki çino, xatiré wayiri esto. Xatıré xo esto. Xatıré xo sane ( T. Y ) Xayın coro berx u dar nébiyo. Xéra Haqi bo, va rozé tepya bo. Xéra Haqi bo, va sodır bo. Xéré xo ke pié xoré çine bi, kami ré esto. Xo ayné dévu de vineno. Xo nano ro bomeni Xo nano ro xeğeni ( T. Y ) Xo nano ro nézonaeni Xo nano ro nézonaxeni ( T. Y ) Xoci hewla diya, dua xo viri ra kerda. Xonça cüamerdu hardi ra wenédarina. Xıravo, baré Ha” phoştmeke. Xıravın ki esto, xıravıné xıravınu ki esto.

Y

Yaranie nézono ( Yeranie nézano, T .Y)
Ye her rındeke qusuré de xo esto.
Yé her oroji davaceré xo esto.
Yé her oroji, vermişéré xo esto ( T. Y)
Yé keşi keşi ré némaneno.
Ye bıza kole bıza iştirine ré némanena.

Z

Zaf can da, kémi can da, peynie de merdena.
Zaf can da, senık can da, peynie de çor metrey kuras ve sovınaé.
Zaf çınéroşto.

Zof ( zaf) goséhiarwo. Zaf ri şao. Zalımo, isoni goçikéawe de xenekneno. Zamaé isoni heré isoniyo. Zé boxé fol! Vıle tadanoZé bıjeke hemlıko. Zé çşké adırio. Zé dımé herıo, Né beno derg, né beno kılm. Zé guda vore ( vare) vıleşia ro. Zé helié çholi ame ra ser. Zé helié çholiyo. Zé hewné sewe yeno ra mı vir. Zé kérziki nişto pıra. Zé meri çüal lone keno. Zé modemé sey desté xo ver raé. Zé moré polat çiv dano. Zé mıloçıku onceno. Zé osteri ( Astori ) hireno. Zé pemi zaf nermo. Zé pepug qakıt hata sodır. Zé pepugi gılé dar u beri ra waneno Zé polevano, ponçé xo semernay we kewt cı. Zé pısınga qıné vésayie kozıké adıri ra névejino. Zé sanıka lüye qeseykeno. Zé sıté maa to toré helal bo. Zé vay ame, şi. Zé vergé vésani zureno. Zé veyvıka peé pérugo/ péruga. Zé Xızıri hewaré mı de rest. Zé zarance dısmené cısné xoeo. Zeke ga kardi de niadano, hén bıné çımu ra niadano. Zere mı néceno tey qeseybıkeri. Zeré nıra goni sona.Zern qıskéko, qimeté xo zafo/berzo. Zern zenge néceno. Zerya xo esta. Zof luko, néverdano ke thair rapero. Zof sermaneko, hard de nıadano. Zaf thomkaro, desti ra dılapa awe nérışına! Zoné xo ame guretene. Zoné xo bi gıra. Zoné xo gıredia. Zoné xo jé çarixi biyo derg. Zoné xo qına xo fiye, sro ronıse. Zoré kamı ke şi kami. Jü ez zon, jü ki Heq zono. Zu baqıl ra ke çewres reé vake ‘ bomo’ beno bom. Zu bom kéméré erzeno zu gol,çewrs baqıl besenékené vezé. Zu fek ra ke qesey kerd zu teleke boncé despolıki ginené waro. Zu ke qılafet de nia-do, mordem say keno. Zu pi des domanu keno weyiye, des domani jü pi weyiye nékené. ( Jü pi ( Maé )des domanu keno/a weyiye, des domani jü pi ( maé) weyiye nékené. Zur key rast vejiya Zuruno ke keno çésaye pé mıreno Zuy vato, ‘ pola to cen na dina ra fetelnen’, vato, ‘ tı mı dera yaki niya’.

Tekin Yıldırım

18. Temmuz 2022 Des u heşt amnona wertiyé, dı hazar u vişto dıdı. Berlin