Zazakipediya:Roşanê Kormışkani

Kormışkan yew roşanê Zazayano. Kormışkan roşanê Zazayano en gırd u gırso u Zazayan-Dımıliyan miyan dı rojêda newe, şênı, roşnayi u rojêda bımbarekı yena qebulkerdenı u sınasnayenı. Roşanê Kormışkani jew rozı niya, hefteyêno. Hefteyo peyniyênê mengda Awdarı (adarı) çarşeme ra heta çarşeme hefteyê rameno. (Ma mengda Awdari rê vanê menga Kormışkani zi). Dı ê hefti mıyan dı çarşemeyo en bahdoyên dı, roja paka akerdê dı, ayam weşı dı, şarê Zaza-Dımıliyan çınay xo yê newi, pak u weşi dano xora, werdena xo gêno u şıno mesire. (Tabi veror heme şamiyê terwendey vırazenê, hazıreya xo vinenê u a rojı dı gênê şınê gemı). Heme piya gema, deyan u gewan sero, dık u bostanan kışta, erd u baxçan miyan dı, si u keran sero, duz u meydanan dı bı kêf u şêneya, kay u şahiyana, deyr u muzigana Kormışkanê xo bımbarek kenê.

Heme dewlemend, axa, beg, mir u sınasnamey Zazayan keyandê xo dı qandê bımbarek kerdena Kormışkani şamiyê terwendeyê tamınê weşi vırazenê u gênê benê gema, meydanandê Kormışkani dı danê dost, merdım u kesandê neçaran u bı inana piya nanê xo wenê. Dı roşandê Kormışkani dı Beg, Mir, Axa u keyey dewlemendi, qeçkanê keyandê neçaran, bêkes u sêqüran kenê mırd u çınayo newe herinenê u danê pıra. Kesê dewleti dı o roşandı destê xo hetê neçarana derg kenê, destê inan tepşenê u inan rê yarmetey kenê. Taydê cı zi yarmeteya dost , dewıj, merdım u sınasnayandê xo kenê. Pizanê inan kenê mırd u serê inan kenê newe. Qandê nê sedeman Kormışkan rojêda roşnayi, a dest tepıştenı u yarmetey, rojêda xeyr u bereketi, a şênayey u kêfweşey yena qebul kerdenı u sınasnayenı. Qedır u qimet, gıraney u vayeya ê roşani zahf gırda. Vayeya cı kışta yarmetey pêdayenı u pêheskerdenı ra nina herinayenı u bazarkerdenı. Qedır u qimetê cı nino hesab kerdenı.

Wexto kı şarê ma Zazayan dı a rojı dı vıjêno mesire, meydanandê Kormışkani, cayandê en berzan, ko u keran sero adır wekeno, çorşmey adıri şıno yeno, xo adıri sera çekeno u kay keno. Babet babet muzik yeno cınayenı, deyri (dêri, kelami, lawıki) yenê vatenı, govendi yenê gırêdayenı u babet babet kay benê u yenê kaykerdenı. Cıni u keyney bolê cı panceyê (şılwalê, donê) kı qümaşdo sur ra yan zi xetê surıni tey estê danê xora. Çalme, sêm, murey u altunanê (zêranê) xo yê bıqimetınan kenê xo ya u xo zey veyvekana, zey horiyana xemılnenê. Bı no hesaba vıjênê şênayey u şahiyandê bımbarek kerdenda roşandê Kormışkani. Camêrd u xortê cı zi zey inan çınayê xo yê weş u newi danê xora u xo xemılnenê kenê zey waştana (zamana). Bolê camêrdandê cı yê bıemıran pırêno sıpeyo xaşêlın danê xora. Herunda şewqa dı, kılawê wertey cı sur nanê xo ser. Her kıştêda ê çınadê inanê sıpi dı şeritê do sur esto. Werteyê kılawandê inan en tayn hendê nuşteyê rengda surı ra vırazıyayo. Rengna zey şeritiya ê nuşteyê suri gêna xo miyan u ey xemılnena. Bahdê a rengı fına şeritêdo sur yeno bındê ê şeritê zewna rengıni bın. Bahdê ê surdê dıdını fına rengna ra şeritna yeno bın. Bı no hesaba şeritê sur, jew zewbi rengan ra yenê yenê pê bın. Yanê jew sur, jew rengna, jew sur jew rengna. Bı na xemılnayena wertey cı sur u şeritê suri tey esteyana kılawê cı vırazênê u neyênê cı ser. Hirê şeriti rengandê binan ra u her mabêndê ê rengan dı şeritê do sur cay xo gêno u kılawı bı no hesaba yena meydan. Ma bı no hesaba bıdê izah kerdenı nuşteyo sur werte dı u hirê şeritê suri zi çorşmedê kılawa a kılawı xemılnenê. Nuşteyo suro kı wertedê kılawı dı sembolê Zazayan ê roziyo, ê hirê şeritê suriyê kı çorşmey kılawı ra ameyê çarnayenı u zey mundida Şêx Fatmaya (gök kuşağı) kılawı gırota zi jew nişanê roşnayi, jew nişanê xeyr u bereketi u jewdê cı zi nişanê pêra heskerdenı, qimet pê dayenı, qedrê pê gırotenı u yarmetey pê dayeno.

Şewanê ê heftedê Kormışkani dı şarê ma Zazayan keyan dı, wedandê meymananê dewan dı, key Pir, Beg, Axa, Seyid, Şêx u Miran dı yeno pêser, hıngılmey u şênayeyê cure bı curey vırazeno, kay keno, dêri vano, pê dano huwatero u pêrê meseley vano. Hergı şewı cayê dı, keyeyê dı yan zi çend keyan dı yenê pêser, pê hetı, piya wenê, piya şımenê u piya kêf u hıngılme kenê. Merdım, ber, eşir u keyeyê pêra qahryayey, dı roşandê Kormışkani dı pêdı yenê werey u umışê pê benê u pêdı şerweşi kenê. Dı ronıştena şewandê roşandê Kormışkani dı zahf çerez u çiyo zey çerezi yeno werdenı. Mesela pastêx, kesmey, sıncıxi, nıhey pıraynayey, dendıkê (berzey) pıraynayeyê vılda verrozi (maşelay), ê kuwan, zebeş u beşilan, kılêncey, kılêncey nandê nebi (mısri, eskızi, nanê nıhan, qatmey, şolık, qawırme, henarê payızey, mıroy payızey, vami, gozi, qıznawê pıraynayey, kınciyo pıraynaye, qahwey qıznawan, tuy wışki, tey u şiraneyê babet babeti yenê ronayenı u werdenı. (Tay mıroy u henarê welatê ma yê payızey estê, wext ra wext, yanê wextê xo yê bıyayenı ra heta wextê bıyayenda serda binı yenê şalge kerdenı u dı ê şalgandı yenê mühafaza kerdenı. Wext ra heta wextê xo ramenê u manenê).

Dı ê şênayan u hıngılmandê dewrdê Kormışkani dı bol şamiyê terwendeyê bıtam u weşi vırazênê u werênê. Mesela zey keşkekı, rız u serkızrık, bılxürı serkızrık, yan zi bıqawırme, dekerdena kodıkan (dolman), küftey, şirawiya kergan, tırşo bısımaqa vıraşte, tırşokı bı awda henarana vırazêno, qatmey, şolık, toraq u rıwendê qeliya, rıb u rıweni miyan dı surkerdena pastêx yan zi nani, tırşê nıhan u puni, pırkerdena bız, mi yan zi ê kerg u hüliyan (kergê mısri, kergê şami, eleloki), tırşê qıloxirıkan, şorbadoy, kılêncey, danugı, eşure, kebabê babet babeti, tırşê qesıba, surkerdena isot u bancanandê wışkan, nan u kılêncey nebi, küftey kınci u herwına.

Şımıtenê cı zi şerbetê rıbi, do, şerbetê biyani (susi), şerbetê awda henaran, xoşawi, sıskı, awa porteqalan yan zi ê sa u meywandê binan, xoşawiya qax u çiran, qahwey qıznawan u herwına. Keyne u xortandê Zazayana dı o roşandê Kormışkani dı serbest serbest pê vinenê, wınênê pêra, pê qayıl benê, pê ecıbnenê, pê vera ravêrenê, zeriya xo fênê pê u qandê waştenı mesela may u pêrdê xo rê venê u akenê. May u pi, yan zi merdımê ciyê qedır qimeti, pil u veramyayey berandê cı şınê wazenê. (eger qeder abıyo, bıdê pê, pêya jewziyênê). Xort u keyney Dımıliyanê ezebi bı çıhar çımana amyayena roşandê Kormışkani pawenê. Çımkı dı o roşan dı, rıhat rıhat, serbest serbest hereket kenê, pê vinenê yan zi bı çımana pê bırnenê. Serbesteyêda bol hera u demokratikı dı roşandê Kormışkani dı esta. Na zi nişanê demokrat bıyayenda Zazayana. Xorti çalım kenê keynan vera ravêrenê, keyney zi bırwan bınra inan bırnenê u ê zi çalımê xortan peydı roşenê xortan.

Nıqarewan u zırnewan, luliwan u sazwan, dêrwan u kaywan, meselewan u estanıkwan u aşıqê ê dorman, çorşman u ê dewan u deveran, qandê hıngılmedê şênayey u bımbarek kerdenda roşandê Kormışkani seferber benê.

Dewê kı, deverê kı, cayê kı nê sazwan u dêrwan, aşıq u meselewan u herwına tey çıniyê, dewlemend, mıxtar, beg u axlerê ê cayan, yan zi veramey u verkewteyê cı serrê veror perey danê aşıqan, sazbendan u herwına merdımandê sanatkarandê ê çorşmi u inan dewetê dew u deverandê cayandê xo kenê. Wahêrê honeran zi yenê rengı danê roşandê Kormışkani, honeranê xo nişanê şari danê u roşanê cı hıngılnenê u kenê şên.

Cayêdê, qimetêdê, vayeyêda Kormışkaniya zahf gırd u berzı şardê Zazayan miyan dı esta. Keyeyê kı, berê kı dewandê xo ra barkerdo u key xo berdo sukandê gırdan u zewbi cayan, eger imkanê inan bıbo u hendê qülda derzıni imkan bıvinê, dı o heftedê bımbarek kerdenda Kormışkani dı yenê dewandê xo dı, benê tewrdê şênayey u hıngılmandê roşandê Kormışkani u şardê xo ya piya, dı şardê xo miyan dı ey bımbarek kenê. Qandê kı Hükmatê Tırkan, esker u polisê cı nêverdanê kı şarê ma roşanê xo yê Kormışkani bı serbesteya u serbestey miyan dı bımbarek kero. Heme ray u neqeban cı ver gênê kı roşanê Kormışkani niro bımbarek kerdenı. Bı her babeta cı vero benê bend, nêweşey fênê cı miyan u şaro kı qandê bımbarek kerdenı ameyo pêser inan qerşun kenê, çıwey kenê u kenê vılla.

Labırê çı heyf, çı güna kı ewro o roşanê ma yê Kormışkani werte ra werışto u vıni biyo. Keso dıha ne qalê cı keno u ne zi wetano ey bımbarek kero. Vanê ma newe ra gan bıdê ey u ey vejê meydan u bımbarek kerê, se beno wa bıbo. Şari bı zıwandê xo ya, bı roşanandê xo yê milliyana, kültür, edet u toreyandê xo ya yenê sınasnayenê u pêra ca benê. Nişanê şarbiyayenda ma ra zew zi roşanê ma yê Kormışkaniyo, çımkı bê şardê ma şarna ê roşani bımbarek nêkeno. Serê meseladı merg zi bıbo vanê ma xo feda bıkerê u ey bımbarek kerê. Şıma zanê nesilê ma yo newe dı heqdê roşandê Kormışkani dı zahf çi nêzano u ey nêsınasneno. Ez zi tayn çiyanê werdiyan gırdandê xo ra peyhesiyaya. Ju ju fını mı wedandê ma dı aşnawıtê, pil u gırdanê ma, şêx u axleranê ma bahsê roşandê Kormışkani u şênayeyandê ê wexti kerdê. Bol edet u toreyê Kormışkani estê kı, ewro ma inan ra jewdê cı zi nêzanê. No hirıs-çewres sero kı ez raşt niyameya, bı teferuata, bı şên u şênayeya, bı hıngılme u venga cayê dı roşanê Kormışkani ame bımbarek kerdenı. Jew jew dewan dı bı nımıtena, bı xırxızeya, çend seatan miyan dı adır webıyayê u ameyê bımbarek kerdenı. Zewbi kesi nêwetardê bımbarek kero.

Tay çiyê Kormışkani gıranvay u taybeti esti bi. Hefteyo kı keno dest pey kero yan zi verê coy, dı welatê ma dı vıllıkê esta cırê vanê esparıkı yan zi vıllıka Kormışkani, a vıllıkı erdi bın ra serey xo vejena u vıjêna. A vıllıkı mêşan miyan dı, bır u beri bın dı, deyan sero, mabên yan zi qelaşandê siyan dı, velg, qırş u qali bın dı, cayo kı hera cı sura yan zi germ manena ê cayan dı, herda gavını miyan dı, erdandê qumınan dı u herwına cayan dı bena kıho. A vıllıkı dı mengda awdari (adari) dı vıjêna. Yanê a esparıkı nişanê amyayenda wesari u ê Kormışkaniya. A vıllıkı hendê gışt u gıştunim kewna erdi ser u vıllıka xo akena. Per, kok u vıllıka cı yena werdenı. Kokê cı zey kıxsiyayo, kes pur keno, tewrdê vıllık u perandê ciya weno. (Tabi ê kı ay vinenê qandê nımuni, qandê mısnayenı nêwenê u qandê werdenı zi nêgeyrenê ay). Semedê werdibiyayenda cı, bol zehmeto kes qırş u qali miyan dı, velg, perê daran u keslegan bın dı ay bıvino.

Gırdanê ma bol qal kerdê u vatê: "Xort u keyneyê kı ezebê ay bıvinê qederê cı abıyêno. O kı en sıfte ay bıvino, vanê rısqê ey a serı vêşi beno, kar u gırweyê cı rayo şıno u dı a serı miyan dı tengey u zehmetey nianceno, nêvineno". Wexto kı kes ay vineno, vanê kes bı qırma, bı pısta, bı kardiya çorşmey cı aşano, ay weş bı kokdê cıya erdi bın ra bıqlayno u vejo. Wexto kı tı nêşê ay bı kokdê ciya erdi bın ra bıqlaynê u vejê, yan zi bıqürmıçınê rınd nêbeno. Kesê kı ay vinenê, ê kesi nêşê ay bı kokdê cıya vejê, vanê ê kesi bêmeharetê, destbereya cı çiyê nina, destmelêsiyê. Kesê kı ay vinenê nêşê ay kok ra bıqlaynê u bıqürmıçınê, vanê bejna inan zi a serı nêvıjêna, kılm manena u derg nêbena. (tabi kesê kı hewna genciyê u bejna cı vera cor şına inan rê vanê). Qandê coy zi zahf qeyret kenê u hewl danê xo kı ay bı kokdê ciya vejê. Bejn u balê a vıllıkı u xemılyayena cı zey veyvekanaya. Qandê coy zi tay merdımê kıhani cırê vanê "Veyveka wesari".

Çiyo kı mı Kormışkani ser aşnawıto ninan ra ibareto. Ma embaz u dostan ra, şardê ma Zazayan ra reca kenê, kam Kormışkani ser çiyê zano yan zi aşnawıto, wa ma rê, rojnameyandê ma rê, nuştoxandê ma Zazayan rê bırışo yan zi eger şeno bı xo bınuşno u rafino çımandê şardê ma ver. Not: Şıma zanê teberdê Sêwregı dı dirê cay, dirê meydani estibi cırê vatê cay Kormışkani. Şarê ma yê Sêwregı şiyê dı ê cayan dı Kormışkanê xo bımbarek kerdê. Qandê coy ê cayan rê vatê cay Kormışkani. Dewda ma Mextele dı zi cayê estbi cırê vatê gewê wışki, dı o ca dı verênanê ma adır wekerdo u Kormışkanê xo bımbarek kerdo.

Bıvênên

• Hawtemal
• Roşani

Bınnoti

Mıntıqa şardê ma yê Dêrsım, Erzıngan u Sêwasi dı zi bıbabet na bımbarek kenê u ê a rojı rê vanê ”Çarşemeyo siya” (kara çarşamba). Labırê ez nêzana ê bı çı babeta u seni bımbarek kenê. Olvazê mı rê soz dabı kı gırdandê xo ra pers kero u mı rê bınuşno. Labırê hewna mı dest nêkewto.

Çıme

• Koyo Berz