Husên Hiznî Mukrîyanî
| Husên Hiznî Mukrîyanî | |
|---|---|
 | |
| Melumato şexsi | |
| Dewlete | İran |
| Cınsiyet | Camêrd |
| Cayê biyayışi | Seqez |
| Biyayış | |
| Merdış | |
| Gure | Tarixwan |
Husên Hiznî Mukrîyanî 12yê Êlûlê 1893 de, Seqez de ame dinya. Ronesansî Kurdî de, cayê xo yo muhîm esto. Tarîxnus, rojnamewan, nustox û modernîst o. Perwerdeyî xoyo verên, pîyê xo û xalî xo ra girewt. 12 serrîyê xo de şi Tahran, dime ra şi Tebrîz û Êrîvan. Nê cayan de yew perwerdeyîyo hewl dî.
Wexto hema gede bi, bi şahîdî destberzkerdişî Kurdan û welatî dagirkerî senî Kurdistan ra çerenî. 1910an de seba musayîşî Ruskî, Êrîvan ra vejîya û şi Moskowa. Dima ra şi Petersburg û oca de perwerdeyîyî tarîxî dî.
Yew serre û nîm Rusya de mend, dima ra şi Efxenîstan û oca ra z îşi Hîndîstan. Nê cayan de ziwanî Sanskrîtkî musa. Bagê Hîndîstan ra vejîya û çend welatanî Asya de gêra. Hema nêrasabi 20 serrî, Misir, Lubnan, Yemen, Hîcaz yanî nêmgirawî Erebî de zî gêra. Û Erebkî, Hîndkî, Farskî, Ruskî û Tirkî bi yew dereceyo hewl musa û nê ziwanan de nuşt.
Wexto şi Êstanbul hema 21 serre bi. Ew çax Êstanbul merkezî roşnvîranî Kurdan bi. Tîya de roşvîranî Kurdan de ame têlewe û seba averşîyayîşî hîşyarîyê Kurdî xebatanî cîya cîyayan de hederîya.
Bi Mihemed Mihrî Begî rey de, yew serrê pêserokî Kurdistanî vet. Kombîyayîşanî Kurdan de, her dem bale antêne serî kemanîyanî warî perwerde û seba xebate nê warî de sazkerdişî komîteyan teklîf (vernîyaz) kerdîn. Zanayîn ke hîşa milletî û averşîyayîşî kultirî bi vilakerdişî perwerdeyî beno. Seba na xebate, Mihemed Mihrî Begî ra destur girewt û şi Ewropa. 1914an de hêverî Fransa, dima ra şi Almanya. Tîya de bi heme pereyanî xo tezgahî çapî êrîna û ageyra Helep.
Mukrîyanî, seba ke qalipî Erebkî seba nuştişî Kurdkî qîm nêkerdîn, qalibî neweyî viraştî û bi herfanî Erebkî seba Kurdkî matbayêk ard meydan. Bi no hewa, Alfabeyê Erebî seba nuştişî Kurdkî hedre kerde û na alfabe hema zî ha yena xebetnayîş.
1915 de Mem û Zîn ê Ehmedê Xanî newe ra çap kerd. Klasîkî Kurdkî ke çap kerdîn, dewe bi dewe gêraynî û kerdîn vila. Bi no hewa waştîn wendiş û nuştişî Kurdkî mîyanî Kurdan de vila bikero. Matbaayê Mukrîyanî bibî cayê roşnvîranî Helep û dormalê ci. Rojnameyî Çîyayê Kurmanc vet û bi na xebatê xo, zîldayîşî hîşê Kurdî de xebatêka ercîyaye kerd.
Destberzkerdişî Şêx Seîd de, Husên Hiznî Mukrîyanî bi nameyî Dîyarbekir rojnameyêk vet. Rojname bi Kurdkî û Franskî bi. Propagandayî destberzkerdişî kerdîn. Na xebatê ey ra pey, hetê dewleta Cumhurîyetê Tirkîya gêrîyayo çimbinî. Çend rey matbayî ey amey desteserkerdiş û kitabî amey girewtiş. Mecbur mend, hewelîya Beğdat. Oca de zî rehetê nêdî, şi Rewandiz.
25ê Gulanê 1926an de bi nameyî Zarî Kurmancî kovarêk vet. No kovar seba averşîyayîşî şîîrî Kurdkî çimeyêko muhim bi. Zarî Kurmancî hetanî Temuzî 1932, 24 humarî vejîya. 1933an de şi Silêmanî û oca de Pîrêmerd sinasna û 1934ine de rojnameyî Jîyan ke rojane vejîyayîn, vet. 1935-1936an de bi Awuqat Şît Mistefayî rey de kovarî Ronakî vet. Mîyanî serranî 1942-1946an de sernustoxîye rojnameyî Dengî Getî Taze kerd û nê rojnameyî de peşt day Cumhuriyetê Kurdistan ê Mehabad.
Husên Huznî Mukriyanî, 400 ra zîyade kitabî Kurdkî çap kerdî, ziwananî xerîban ra seba Kurdkî kitabî açarnayî û xeylê klasîkî Kurdkî newe ra çap kerdî. Kitabî ey ê sereke nê yî: Awirêkî Paşewa, Şahînşahanî Kurdî Zendî, Mîranî Soran, Navdaranî Kurd, Kurd û Nadîr Şah, Kurdistanî Mukrîyan. Cuyî xoyî kilmî de 17 kitabî nuştî.
Husên Huznî Mukriyanî, wexto hema 55 serre bi, 20 Êlûlî 1948an de, Bexdat de dinyaya xo bedelnê. Goreyî wesîyetî ey, Hewlêr de, goristanî Îmam Mihemed de ame defnkerdiş.