Şêx Evdirehîm
 |
No nuşte ensiklopedik niyo u şeno bıesteriyo! Gani zerrey nê nuştey dest ra ravêro!
|
Şêx Evdirehîm (b. Xinis, 1897 - m. Bismil, 1937) birayê Şêx Seîdî yo tewr qij o. Dewa Qolhîsarî de ameyo dinya ke, na dewe girêdayeya Xinisî yê Erziromî ya.
Ciwîyayişê ey
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Lajê Şêx Mehmûd Fewzî û birayê Şêx Seîdî yo qij o. Qolhîsar de dest bi perwerdeyîya xo kerde û medreseyanê cîya cîyayan de tehsîlê xo domna. Wexto ke lecê Cîhanî yo yewin dest pêkerd, bi keyeyê xo goçê qezaya Dîyarbekirî Pîranî kerd.
Mîyanê hereketê xoseriya kurdan de ca girewt. Serewedartişê kurdan 1925 de cayo ke tede îqamet keno, Pîran de dest pêkerd. Verî cû ey Pîran de tifeng teqna û dima lec dest pêkerd. Destpêk ra hetanî peynî Şêx Evdirehîm mîyanê lecî de bi. Cîyatî û camêrdîya xo ra leqebê ey sey “Dudil” ameyêne zanayiş.
Îdamkerdişê Şêx Seîd û embazanê ey ra dima demeyêk koyan de bi embazanê xo ya lec kerd.[1] Badî şi binxete (Sûrîye) ke uca o dem bin hukmê Fransizan de bi. Sûrîya de Xoybunî reyde bestiyayişi rona. Serra 1937 de wexto ke xoverrodayişê Dêrsimî destpêkerd, o û tayê embazê xo agêrayî welat. Nîyetê înan bibi ke xo biresnê Dêrsim. La deşta Dîyarbekirî de dewa Selata Cêrêne de dekewtî dehfika eskerê tirkan.[2] Eskerî dormaleyê înan girewt û lec vejîya. Goreyê vatişan, eskerî ewnîyenê ke nêeşkenê bitepişê, dormaleyê înan de adir wekenê û înan ra tayênan veşnenê.[3] Tirba Şêx Evdirehîmî, Bismil de cayo ke tede merdo uca de ya.
Bestîyayişê ey bi kirdkî
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Şêx Evdirehimî bixo yew metnê sanike açarnayo kirdkî (zazakî). Hewayo ke Celadet Alî Bedirxan nuseno, ey 1932 de na estanike yew Kurdê Mukrî ra eşnawita û nuşta, dima ey na estanike Mela Nezîr û Muhyeddînî rê wenda, înan zî tadaya kirdkî. Mela Nezîrî tadaya Kirdkîya Sêwregi, Muhyeddînî zî tadaya kirdkîya Palî ser. Hewna hewayo ke Celadet nuseno ey nê teksti nawitî Şêx Evdirehîmî. Nuştişê Celadetî ra fam beno ke ey serra 1932 yan zî 1933 de na sanike nawita Şêx Evdirehîmî û beno ki Şêx Evdirehîmî zî Celadetî rê o çax tadaya kirdkî ser.[4] Orîjînalê tekstî bi destê Celadet Alî Bedirxanî ameyo nuştene. Celadetî verniya tekstî di wina nuşto: “Dumiliya welatê Mirdêsî”, “Şêx Evdirehim Efendî”. Malmîsanijî zî nê tekstî bi nameyê "Lûwi û Kerg" kovara Çira de weşanayo.[5]
Şecereyê ey
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Kalikanê keyeyê Şêx Seîdînî ra Seyîd Haşim hetê Îranî ra goç kerdo ameyo Dîyarbekir. Bismil, Çilstûn de medreseya xo ronaya. Labelê serra 1639 de, hetê padîşahê Osmanîyan Muradê Çarinî (IV. Murad) ra îdam bîyo û medresaya ey zî rijîyaya.[6]
Seyyîd Haşimî ra dime şecereya înan wina ya:
Şêx Seyyîd Haşim
(... - 1639)
Hecî Seyyîd Huseyn
Mewlana Heyder
Mewlana Qasim
Şêx Elî Septî
Şêx Mehmûd Fewzî
ŞÊX SEÎD
(1865-1925)
Şêx Bahauddîn
Şêx Dîyauddîn
Şêx Necmedîn
Şêx Tahir
Şêx Mehdî
Şêx Evbdirehîm
(1897 - 1937)
Şêx Elî Riza Efendî
(1894-1970)
Şêx Xiyaseddîn
(1905-1972)
Şêx Selaheddîn
(1907-1979)
Şêx Ehmed
(1923-2015)
Şêx Ebdulxaliq
(1922-1944)
Çimeyî
[bıvurne | çımeyi bıvurne]"Error: no |title= specified when using {{Cite web}}".
- ↑ Newepel: rojnameyo kulturî yo 15 roje, hûmare: 22, Dîyarbekir 01-15 Sibate 2012, r. 8
- ↑ Nevîn & Ayhan Güngör, Navdarên Kurd, Doz, 2008, r. 142
- ↑ J. Îhsan Espar, “Kurdê ke 1937 de Seba Hewara Dêrsimî Veşayî û Kişîyayî: Şêx Evdirehîm û Embazê Ey”, Vate: kovara kulturî, hûmare: 38, wisar 2012
- ↑ Celadet Bedirxan, “Zarê Dumilî li Mewlûda Usman Efendî”, Hêvî, Paris, hûmar: 2, Gulan 1984, r. 77-83
- ↑ Çira, Kovara Kulturî, Hejmar 4, Stockholm, Kanûna Pêşîn 1995, r. 45-46
- ↑ İbrahim Sediyani, "Diyarbekir Tarihinin Gizlenen Katliamı: Çılsıtun", ufkumuz.com Archived 2014-06-25 at the Wayback Machine