Tiyatro

Amfitiyatroyê Aspendosi

Tiyatro (Theatre) nuşteyo ke heqa yew xısusi de nusiyayo u sehne de terefê kaykeran ra kay beno. Temaya tiyatroy cıwiyayışo. Tiyatro yew senata de şowia u rıstımê cı qıseykerdış u faeliyeto. Eserê tiyatroy de hedisey terefê nuştekar ra qısey nêbeno, kaykero ke tiyatro de kay keno, hedise terefê ey ra qısey beno. Zıwanê eserê tiyatroy zıwano ke asêno u zıwanê xelqio. Rıstımê tiyatroy heta Yunanıstanê Antiki şıno. Tiyatro tewr verên, seba Homayê Yunanio Şerebi Dionyos organize biyo. Tragedya u komedya tiyatroyo kıhan ra tay mısalê u nuştışê inan şıiro. Dram tiyatroyo newe rayo u nuştışê cı nezım u neşıro.

Tragedya

• Kayê tiyatroyo ke heqa qeder, elem, terse, dram dero.
• Tragedya de etik u şeref verplan dero.
• Tema cı mitolociya u tarix ra gêno.
• Tema cı corkesan (keso soyli) u kesê metafizikselan rayo.
• Zıwano cı de zıwanê binan ra tay vacêy (çekuy) estê.
• Sistemê cıyê nuştışi menzumo.
• Ponc perdeyan ra vıraziyeno.
• Hediseyê pis, zey kıştene u merdış çıniyo.
• Qısımê diyalogi u koro ra yeno meydan.
• Koro de fıkirê merdıman esto.
• Tragedya de qanuno hiri-yewiya esto ;

1. Yewiya Zemani : Dergiya hedise vist u çehar seatiyo.
2. Yewiya Mekani : Hedise cayê destpekerdışi ra qadbiyayışi rê tena yew ca dero.
3. Yewiya Hedise : Nuşte de tena heqa yew hedise dero.

• Yunankiyo Kıhan de Aishkhylos, Sophokles u Euripided, dewrê klasiki de ( seserra XVII de) Racine u Corneill tragedya de zaf raver şıyê.

Komedya

• Turê Tiyatroyo ke heqa terefê merdımano komik, rınd dero.
• Tema cı cıwiyayışo aktuel ra yeno.
• Tema cı helq u kesê normali rayo.
• Zıwano cı zaf aseno u seba zıwanê binan ra vacêygırewtış (çekuygırotene) karkerdış çıniyo.
• Qısımê diyalogi u koroy Komedya de zi estê.
• Qanuno hiri-yewiya esto.
• Heme hediseyan sehne de yeno kaykerdene
• Komedya Klasiki menzumo.
• Ponc perdey ra yeno meydan.
• Yunanıstano Antik de vıraziyayo.
• Yunanıstano Antik de Aristophanes, Literaturê Latini de Plautos u seserra XVII de Moliere komedya de zaf raver şıyê.
• Komedya beno hiri letey ;

1. Komedya Karakteri : No komedya heqa terefê karakterio komik rayo. Moliere no tur ra Komedyay nuşto
2. Komedya Etiki : No komedya heqa terefê mueşeretio lengayışi (eqsaqi) u komiki dero. Yunanıstano Antiki de Aristophanes; Literaturê Klasiki de Moliere u Literaturê Tırki de Şınasi komedyaya etiki nuşto.
3. Komedya Entrika : No komedya heqa entrika dero. Moliere heqa no komedya de zaf nuştey nuşto.

Tiyatroyo Modern

Dram

Tiyatroyo ke hem heqa qeder u hem zi heqa komedi dero.

• Tema cı cıwiyayışo aktuel u tarix rayo.
• Tema cı heme kesan rayo.
• Tema cı hedisey pis (akerd, mıstehcen) dero.
• Zıwano cı aseno.
• Sistemê cıyê nuştışi hem menzumo hem zi mensıro.
• Qanuno Hiri Yewiya çıniyo.
• Amorê perdeyan xosero.
• Tiyatroyo de romantizmiyo.
• Shakespeare, Victor Hugo, Goethe, Schiller temsılkarê Tiyatroyo Dramo.

Komedi (Modern)

• Nizamê tiyatroyo klasiki ra ferqliyo.
• Tema cı lexê akerdıno u qufıro.
• Komediyo ke ebe hediseyê rınd ra sıfte beno u bahdo tema cı şıno hediseyê pis, Komediyo Santimental vaciyeno.
• Komediyo ke heqa entrika dero, vodvil vaciyeno.

Tiyatroyê Muziki

• Tiyatroyo ke tede dens u muzik esto ema vateyê (kılam) çıniyo, bale vaciyeno.
• Tiyatoroyo ke tena muzik ra yeno meydan, opera vaciyeno.
• Tiyatroyo ke tede hem muzik u hem zi vacê esto, operet vaciyeno.
• Yewbiyayışê bale, opera u operet rê muzikal vaciyeno.
• Tiyatroyo ke tede kaykeri ebe seyrkeran kay keno, Tiyatroyo Epik vaciyeno.

Terimê Tiyatroy

Perdaya tiyatroy

Pandomim

Fikır u hissi ebe raya muziki u densi ra qıseykerdışo. Ebe menaya kılmi Pandomim ebe hereketê dest, pol, ri, lıng u vucudi ra seba temaya tiyatroy qıseykerdış kar keno.

Tuluat

Turê tiyatro ra yewo. Senatkari goreyê temaya eseri ra kay keno, ema ebe zerri ra zi qısey keno. Mecburiyetê inan çıniyo seba goreyê nuşte ra kaykerdış.

Tirat

Vateyê (qıseyê) ke sehne de kaykeri yewbini rê vano.

Bale

Kayo ke tede muzık u dens esto u tema cı lirik u dramo. Goreyê turê bini ra no tur de estetik zafêro.

Revu

Tiyatroyo ke tede tenkidkerdış esto. Tena yew tema cı çıniyo. Zerrêkê cı de tabloy, monologi, skeçi, densi u vateyê nukteyıni ebe raya showi ra qısey beno.

Skeç

Kayo de muzikalio ke ponc - şeş deqiqey de kay beno u kayo de kılmo.

Perde u Jest - Mimik

Namê her leteyê kayê tiyatroyo. Jest namê hereketê kaykerio dest-poliyo. Mimik namê hereketê riyê kaykero.

Suflor

Eke kayker hereketê cı fira(vira) kerdo , ebe raya hereketan ra kayker qıseykerdışo.

Replik u Feeri

Replik, kayo tiyatro de her vateyê (qıseyê) kaykerano. Feeri eserê metanaturelio tiyatroyo.

Suare

Salonê tiyatroy, sinema u konser de showo de şewıno.

Mantine

Salonê tiyatroy, sinema u konseri de showo de rocıno.