Zazakipediya:Süryalizm

Süryalizm yew hereketê felsefe u huneriyo. Eger merdım bewno vateyê süryalizım, merdım nêy vateyê Fransızki vineno Sur u Realite, nêy dıdı vatey zi yeno na mêne (mana); ser(cor) u raştey.

Na zi kokê süryalizım o, seriraşteyi rê resayen. Vinayış u manifesto yê xü dı Andrê Breton hêreketi wuni nusneno. "Waştena süryalizım, wazeno insani bıkero serbest. Civilizasyonê Ewropa insanan kerdo lete lete. Qeçeki kı serbest çımê xü akenê dınya, bı fıkrê mantıqi u bı normê çorşmeya ma yê resnenê." Bı na raya merdım fantasiyê qeçekan fetısneno. Qandê süryalistan fantasi quwetê piskolojiyê heri mühim o. Çendı zi ma na prensip hêyalanê xü dı nımneyo se zi, fına zi fantasi sereyê ma dı xü nımneno. Bı yarametey a vatışê hewnan, otomotik ma şenê nuşan dı u resman dı êy nımıte raştey vecê roşnayey. Hedefê süryalizım çi u ez wazeno biyaro pêhet u bı na raya bıreso Süryalizım, Serıraştey u dıma bı naya raya bı kewo ser.

Andrê Breton (1896-1966) bı kıtabê xü yê, 1924 dı, "Manifest du surrêalism" (Manifeto yê süryalizım) dı xetê ideolociy yê xü nuşneno. Name yê kı bı süryalizım a aseno Breton, Elved u Tzara. Kıtabê kı bı nam u vengo "Les Vase Communecant" (kı na kıtab, teori yê verênê süryalizım o). Hetê süryalist konst (resım) zi, o kı sıfte merdım vineno "Zırafe yê veşaye" Salvador Dali (1935), "Resım" Rene Magritte i yo. (1935). Sere yê "wayê siyın" Esaias Thoren (1940). Şıma do pers kerê, Senin merdım şeno bı zano kı ju çi süryalistiki yo? Merdım şeno bı no şekla çiyê süryalizımi bıvino. Hêyal u hewni vıcênê merdımi ver bı şeklê konstiya (resım u heykel u.ê.b). Waştena u hedefê süryalizımi "Sere hewadayen da bı raştey, bı hême şekla goştarey nê kerdenı u bı hême rayan a sabotaj".

Kokê konstê süryalistiki, dadayizım ra yo. Ma va; mêne (mana) süryalizımi (serıraştey o). Resımê süryalistiki êksê (pêyver) dadayizım o. Bı süryalizım a merdım wazeno bıreso sere hewadayen da bewnoxan, wendoxan. Bı diyışê (vinayışê) süryalizım gerek konst bıbo resmê hêyalan, motifê bê realistiki u fantazi bıbo serbest. Ze konstê Salvador Dali. Süryalizım, Fıransa dı 1920'an dı resa u kok da. 1930 bi serê gırd biyayenı da süryalizım. Merdım şeno vaco kı süryalizım, literatürê ê moderın zi bı fıkranê zü ya vırna.

Nuştoğ: Faruk İremet

Çımey

İremet Yayınları ZazaPress Amor 4,Kanun 2000, Pel. 7 Archived 2020-02-24 at the Wayback Machine
Manifestou Surrealism, André Breton. 1924. Archived 2010-02-09 at the Wayback Machine