Ravêr zerreki

Antisemitizm

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Awıstırya dı yew karikaturo antisemitik

Antisemitizm dışmênê Cıhudan biyayışo, vera Cıhudan vındertışo, din, şar u kulturê Cıhudan nêsinayışo. Her se ke hetê rıçıkê xo ra merdıman eno terim şarê Sami ra tersayış rê gırweyo ema tım no terim Cıhudan vera gırweyniyayo.[1][2]

Antisemitizm şeno zey nefretê teyna yew Cıhudi ya zi yew gruba Cıhudan bıvêno, şeno inan ro cıyakerdış (diskriminasyon vırazo, şeno yew dezgey ya zi organizasyonê Cıhudi ro ğalımê polisi u eskeri bıveciyo, bêro meydan. Tarix miyan dı zi ornagê enê antisemitizmi, hetê zemanê veri ra esti biy. 1096 dı Seferê Xeçliyan dı, Engizisyonê İspanyoli Cıhudi kerdê cıya, diskrimine, kıştê, zulımi kerdê. Hukmatan Cıhudi 1290 dı İngıltere ra, 1492 dı zi İspanya ra kerdê teber. Almanyay Nazi dı zi xeylê pogromi vıraziyay, inan Holokost vıraşt u qetliamê Cıhudi kerdê.

Tarix

[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Demê antiki de

[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Demo antiki dı zemanê verêni dı zi ornagê tersayış u nêsinayışê Cıhudan u dinê Cihudan xeylê esti biy. Zaf Yunananê Antiki u Romayıcan kıtabanê xo dı Cıhudan sero çiyê nêhewli nuştê.[3] İdarekaranê Yunanan dinê Cıhudi kerdê yesax, itıqadê ke kewnê dinê Cıhudan miyan zey sunet, Şabat, Urşelim dı ibadet kerdene pêro kerdê yesax.

Milad ra ver seserra 3yıne dı İskenderiya dı Cıhudan ser wedarıto u Philono İskenderyiyayıc ra gore se henzarı Cıhudi kışiyay, isyani paday. Cıhudan u İmperatoriya Roma miyan dı zi xeylê cengi u leci biy, Cıhudan zaf reyi isyan veto ema Roma peyniya pêro isyanan arda, rıçıkê isyankaran kerdê zıwa. İsyanan ra tepeya xeylê Cıhudi amey paytextê Roma ema imperatorê Roma Tiberius heme Cıhudi Roma ra kerdê teber, qebul nêkerdê.

Demê miyanêni de

[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Demanê miyanênan dı Ewropa dı dınyay İslami dı Cıhudi bınê namey zımmi dı qeydi biy u inan gorey cayanê bini weşiya xo weş ramıta. İspanya dı demê Endulusi dı kulturê Cıhudan demê xoyo zernên cıwiyo, zaf çiy vetê miyan.[4] Seserra des u yewıne ra tepeya hêdi hêdi Mısır, Suriya, Iraq u Yemen dı şar sinagogê Cıhudan kerdê talan, rıcnê. Cıhudi be zor u mecburiyeti dı qerar miyan dı mendi, ya dinê xo bıvurno u mısılman bıbo ya zi bıkışiyo.[5][6] Coka zi xeyli zımmi, Cıhudi u Xırstiyan cay xo vırnê şiy cayanê binan.[7][8][9][10][11]

Pêro demê miyanêni dı, pêro qıtay Ewropa dı Cıhudan rê iftıray goyni erziyay, merdıman Cıhudi kerdê teber, zor kerdê ke dinê xo bıvırnê u qetliami kerdê. Ewropa dı temelê antisemitizmi rıçıkê xo din ra gırewto. Cıhudan sero qetliami Seferanê Xeçliyan da resayo tewr (en) berz. Sefero Yewın (1096) dı dormey Royê Reni u Royê Tuna dı şarê Cıhudi pêro kışiyay. Sefero Dıyın (1147) dı Cıhudê Almanya pêro kışiyay, qetl amey kerdış. 1251 ve 1320 miyan dı zi Cıhudan ro xeylê ğalımi u hıcumi amey kerdış. Têdıma 1290' du İngıltere pêro Cıhudi kerdê teber, 1396 dı Fransa 100.000 Cıhudi kerdêt teber u 1421 dı Almanya sey henzar ra vêşêr Cıhudi kerdê teber.[12]

Demê moderni de

[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Verê seserra vıstıne dı, Cıhudı heyatê kari dı, cayê xo dı, mekanê ronıştışi dı, klub u organizasyonan ra kewtışi de xeylê problemi diy, universıteyan dı wendekarê Cıhudi rê kotay bi, ê nêşayê bıresê. Demê moderni dı vêşêr işğalê Ewropa dı, Naziyan heq u hıquqê Cıhudi pêro cawıtê, qetliamê şarê Cıhudi kerdê, Cıhudi tepıştê, gırewtê zerrey hepısan u têdıma yew be yew kıştê .[13] Naziya des u yew Cıhudi tepıştê ke bıkışê u inan şeş milyoni kıştê.[13][14][15]

Kerdışê antisemitizm, be Stalin u Troçki ("Cıhudê Troçkisti, Troçkistê Cıhudi") miyan dı ixtılaf ra tepeya Cumhuriyetê Sowyetan dı zaf gırweyniyay, inan problemanê xoyê şexsiyan dı no zey yew çeke gırweyo, raya resmi ra propaganday kerdê, bêamar teoriyê komploy vıraştê u ramıtê. Yewiya Cumuhuriyetanê Soweyetê Sosyalistan dı antisemitizm serra 1948 dı vera "kozmopolitanê bêrıçıkan" gırweniyayo, o politika vıraziyaya u kamci şair, nuştekar, asayışvıraştoğ u heykelkerdoğê ke zıwanê Yidişki ra nuşenê, ê kışiyay, kampanya wıni zi biya zaf gırd.[16][17] Teberê Ewropa dı Amerika u Rusya dı zi kerdışê antisemitizmi biy, verba Cıhudan propaganday amey kerdış. Polonya dı zaf Cıhudi tepışiyay u kışiyay.[17]

Referansi

[bıvurne | çımeyi bıvurne]
  1. ↑ "Antisemitism has never anywhere been concerned with anyone but Jews." Lewis, Bernard. "Semites and Antisemites" Archived 2011-05-14 at the Wayback Machine, Islam in History: Ideas, Men and Events in the Middle East, The Library Press, 1973.
  2. ↑ See, for example: "Anti-Semitism", Encyclopaedia Britannica, 2006. Johnson, Paul. A History of the Jews, HarperPerennial 1988, p 133 ff Lewis, Bernard. "The New Anti-Semitism" Archived 2011-09-08 at the Wayback Machine, The American Scholar, Volume 75 No. 1, Winter 2006, pp. 25-36. The paper is based on a lecture delivered at Brandeis University on March 24, 2004.
  3. ↑ Daniels. J,L, Anti-Semitism in the Hellenistic-Roman Period in JBL 98 (1979) P.45 - 65
  4. ↑ Şablon:Kaynak
  5. ↑ The Treatment of Jews in Arab/Islamic Countries
  6. ↑ Islamic world. (2007). In Encyclopædia Britannica. Retrieved September 2, 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
  7. ↑ Frank and Leaman, 2003, p. 137-138.
  8. ↑ "The Almohads". Archived from the original on 2009-02-13. https://web.archive.org/web/20090213223723/http://www.myjewishlearning.com/history_community/Medieval/IntergroupTO/JewishMuslim/Almohads.htm. 
  9. ↑ "The Forgotten Refugees". Archived from the original on 2008-01-17. https://web.archive.org/web/20080117215705/http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39. 
  10. ↑ Sephardim
  11. ↑ Kraemer, 2005, pp. 16-17.
  12. ↑ "Why the Jews? - Black Death". Archived from the original on 2003-12-11. https://web.archive.org/web/20031211173212/http://www.holocaustcenterpgh.net/2-3.html. 
  13. ↑ 13.0 13.1 Saul Friedlander (2008) The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews. London, Phoenix
  14. ↑ Wolfgang Benz in Dimension des Volksmords: Die Zahl der Jüdischen Opfer des Nationalsozialismus (Munich: Deutscher Taschebuch Verlag, 1991). Israel Gutman, Encyclopedia of the Holocaust, Macmillan Reference Books; Reference edition (October 1, 1995)
  15. ↑ Dawidowicz, Lucy. The War Against The Jews, 1933–1945. New York : Holt, Rinehart and Winston, 1975.
  16. ↑ Şablon:Dergi kaynağı
  17. ↑ 17.0 17.1 Şablon:Kitap kaynağı
Retrieved from "https://diq.wikipedia.org/w/index.php?title=Antisemitizm&oldid=481216"