Portal:Zanışiye
Zanışiye (ya zi ilm, zanışiye Erebki ra ilm, vayrantê cı êlm, êldım, yeldım, 'ılm) vıraziyayış u şiyayışê fiziki u dormey be tayê rayan ra piya (testkerdış, delğenayış u çımkerdış) be raya sistematike ra cıgeyrayışo. Cıgeyrayışo sistematiko, entellektuelo u pratiko. Zanışiye heme inan gêno xo miyan. Hetê tarixi ra zanışiye, vênayış u veciyayışê nuştışi ra rêwêr vêniyayo. Merdıman raver dorme de çı esto çı çıniyo, senên beno, veciyo, veciyeno, kamca ra yeno, kami vıraşto senên ameyo pêra heme inan zanıtene waşto. Coka merdım başle kerdo ke dormey xo bışınaso. Ena raye ra zi zanışiye veciya miyan. Zanışiye hêdi hêdi biya hera. Raveri filozofan (merdımê delğeyıni) nımıtiya cihani zanıtış waşto. İnan ra pey zi alıman (ilmdar, zanıtoğ) tayê qısmê zanışiye kerdê a. Zaniyeno ki zanışiye nuştış ra ver veciya. O ri ra vêşêri demê antiki de vênayışanê ilmiyan u vetışanê inan rê caygey arkeolociye gırdo. Cıgeyrayışanê vetışanê arekolociye ra pey, musiyayo ke demê tarix ra ver de merdımanê verênan çımkerdışi vıraştê, inan peyê serredeman ra şiyê. Çiyê ke qıtay Afrika ra veciyay, inan veto miyan ki serranê verê miladi 35000 u 20000 miyan de merdıman peymıtışê demi rê testkerdışi kerdê, inan waşto ki averşiyayışê demi (zeman) vecê, zanê. Be ey ra piya cıresayışê teknolociki ra bin, kerdışê ilmi zi zêdêri verê miladi de serra 2500ıne de leze gırewto, o tesbit keriyayo. Zêdêri caygey mimari de kerdışi ewro zi şenê bıewniyê, banê gırdi zey Stonehenge nêşeno cıresayışo teknolocik u ilmi teber de bıvıraziyo. İnan kerdış rê ganê merdımi wayirê zanıtışê matematiki u ilmi bıbê.
Matematik (Yunanki de μαθηματική [τέχνη], mathēmatikē [téchnē], "hunerê mısayışi, "aidê mısaene"; wextqesey Yunakiyo Kıhan μανθάνω manthánō "ez mısenan", kılmek ra ya ki ebe fekê xelki mathe ra yeno) yew ilmê mentıqio ke ebe cigeyrayışê figuran u be mareyan hesabkerdene ra amo meydan. Matematik ilmanê tewr kıhanan ra yewo. Wextê ravêrdışê çağê tewr verêni de, Çağo Antik de, Yunanıstani de u demê Hellenizm de, uca ra nat "ebe mentıqo zelal" teoremê de sıfteyın yanê geometriya Ewklidi vıraciya. Na zanışiye Çağo Miyan de, yewbini ra cia, wextê Humanizmê verêni universitan de u dıwelanê Erebıstani de weşiya xo ramıta.
Arşimed (be Yunanki: Aρχιμήδης) teqriben 287 İ.V. (İsa ra ver) Sicilya (İtalya) de ameyo dınya. Serra 212 İ.V. de zi merdo. Yew matematikwan, fizikwan u mıhendiso de Yunano ke wextê vêrêni rayo. Arşimed, çağê antiki de tewr namdar matematikwanan ra yew biyo.