Tırkiya de İslam

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra


İslam dino de tewr gırdo Tırkiya de. %99.8ê nıfusê Tırkiya Mısılmano. Sabancı-Merkez Cami, camiyo de tewr gırdo Tırkiya de. İslamo Sunni mezhebo İslamio de tewr gırdo Tırkiya de. %80- 85 ê Mısılmanan Sunniyo u %10 - 15 ê nıfusê Mısılmanan Elewiyo Tırkiya de.

Tırkiya de tarixê İslami[bıvurne | çımeyi bıvurne]

İslam erdê Tırkiya rê seserra 10ıne de ame. İslam ra ver erdê Anatoliya de İmperatoriya Bizansi hukım kerdo u no sebeb ra Xıristiyaniye dino de tewr gırdi biyo erdê Tırkiya de. Wexto ke Mıslımani quwetın u gırd biyo, miyandê İmperatoriya Bizansi u Mıslımanan de cengi sıfte biyo. Tewr ver Mısılmani politika Cihadi ra mıtewellıt, erdê Anatoliya rê tay seferi organize kerdo. O zeman de serê Mısılmanan de Xilafetê Ebasiyan biyo. Ebasiy tewr verên, rocvetışê erdê Anatoliya tay seferi organize kerdo u erdê Tırkiyao veroci terefê Mıslımanan ra feth biyo. Ebasiy, heta Meletye raver şiyê. Ebe xırabiyayışê Ebasiyan, raverşiyayışo Mısılmanan hêdiyao. No dewr de helqê ke verocê Anatoliya de cıwiyeno, ê Mısılman biyê ebe tesırê Mısılmanan. Seserra 1000i de Tırki ameyo erdê Anatoliya u raverşiyayışê Mısılmanan sur'et qezenç kerdo. Çunkê seserra 9ıne de ê zi mısılman biyê. Seserra 11ıne de İslamibiyayışê Anatoliya zaf leze biyo.

Dewrê Selcuqıcano Gırd (Seserra 11ıne u 12ıne )[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Dewletê Selcuqıcano Gırd rıstım (esl) de erdê İrani de saz biyo ema ê serê İmperatoriya Bizansi rê zaf seferi organize kerdo u erdê inan heta miyanê Anatoliya reşto/ameyo. Ebe Cengê Pasinleri erdê rocvetışê Anatoliya İslami biyo. Cengê Pasinleri ra dıme Cengê Melazgirdi biyo u ebe no ceng İslamibiyayışê Anatoliya dest kerdo pey. Selcuqıcê Gırdi, erdê Anatoliya de zaf camiy, medresey, turbey u bini vıraşto. Eyni zeman de zıwano Selcuqıcano Gırdio resmi zıwanê Farski u Erebki biyo, no sebeb ra tesırê İslami erdê Anatoliya zaf biyo.

Dewrê Selcuqıcano Anatoliya ( Seserra 12ıne u 13ıne )[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Ebe xırabiyayışê Selcuqıcano Gırd, erdê Anatoliya de Selcuqıcê Anatliyayıcan xoseriya inan ilan kerdo. Dewrê Dewletê Selcuqıcano Anatoliya de sûkê İznik, Antalya, Alanya, veroc, rocawan u zımey erdê Anatoliya terefê Mısılmanan ra feth biyo. No dewr de Xıristiyani erdê Anatoliya hucım kerdo u erdê Anatoliya de zaf cengi ameyo meydan. Ebe nê cengi, erdê Anadoliya zaf xırab biyo. Xıristiyani sûka İzniki, Trabzon u Antakyay destê Mısılmanan ra peyser grewto. No dewr de Ğeyrimısılmani seba erdê Anatoliya işğalkerdış zaf kar kerdo u zaf de cengi ameyo meydan erdê Anatoliya de. Tewr ver, Xıristiyani rocawan (ğerb) ra erdê Anatoliya rê cıkewtış kerdê u miyandê Mısılmanan u Xıristiyanan cengi (Seferê Xeçliyan) sıfte kerdo. Seferê Xeçliyanê Yewın de Xeçliy meğlub kerdo Mısılmani. Ema cengê yewıne ra dıme Mısılmani Xıristiyani meğlub kerdê u no ceng ra dıme erdê Anatoliya (heta seserra 20ıne) terefê Xıristiyanan ra işğal qet nêbiyo. Eyni dewr de hetê bini ra erdê Anatoliya hetê rocvetış ra terefê Moğolan ra işğal biyo. Moğoli heta sûka Anqera ameyo u erdê Anatoliya de medeniyetê İslami rê zaf zerar dao. Moğoli erdê Anatoliya de zaf mıslımani kıştê u her sûka Anatoliya xırab kerdê. SultanêMemlukıcan Sultan Baybars, Cengê Aynu Celudi de tarix de verên kez Moğoli meğlub kerdo. Ebe meğlubbiyayışê Moğolan, raverşiyayışê inan zi qadiyo. Ebe no hedisey İşğalbiyayışo Anatoliya terefê Moğolan ra ,serrê seserra 13ınê peyên de qadiyo.

Dewrê İmperatoriya Usmanıcan ( 1299-1922 )[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Dewrê Usmanıcan de İslamibiyayışo Anatoliya qadiyo. No dewr de heme erdê Anatoliya İslami biyo sûka Estanboli ra xeric. Serra 1453 de sûka Estanboli terefê Usmanıcan ra feth biyo u İslamibiyayışo Anatoliya qadiyo. Medeniyetê İslami zaf raver şiyo Anatoliya de. Usmanıci erdê Anatoliya de zaf camiy, kumbeti, medresey, turbey u seray vıraşto. Heta serra 20ıne erdê Anatoliya de ebe ğeyrimısılmanan ceng nêbiyo ema no dest miyandê Mısılmanan cengi ameyo meydan. Rocvetışê erdê Anatoliya de, miyandê Usmanıcan u dewletê Safewiyan de cengi amey meydan. Serra 1638 ıne de Dewletê Usmanıcan u İran yew sulh kerdo u cengê Usmanıci-İrani qediyo. Mabênê seserra 13ıne - 20ıne de sûka Anatoliya da zaf eserê İslami vıraziyao. Tayê eseran ;

  • Camiya Sultan Ehmedi
  • Camiya Suleymaniye
  • Camiya Selımiye
  • Camiya Ortaköyi

Dewrê Cumhuriyeti de weziyetê İslami[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Serra 1922 de İmperatoriya Usmanıcan xırab biyo u serra 1923 de Cumhuriyetê Tırkiya saz biya. Qanuniesasiyê Tırkiyao tewr verên de (1924) ebe cumley Dinê Dewleta Tırkiya İslamo u Tertibkerdışê qanuno şer'i (İslami) aidê hukımetê Tırkiyao dı nuştey nusiyao. Serra 1928 de qanunoesasi ra nê culmey esteriyao. Serra 1938 de qanunoesasi rê Sekuralizm cıkewto u seba karê Mısılmanan Dinayet İşleri Başkanlığı vıraziyao.

Ewro Weziyetê İslami[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Ewro Tırkiya yew dewleto de sekulero. Tırkiya de İslam dino de tewr herao u Tırkiya de 80,000 ra zafêr camiy estê. Seba Mısılmanan Diyanet İşleri Başkanlığı esto u seroweziriye rê tebiiyo. Tırkiya de Mısılmani beno dı letey itıqad de ;