Tırkiya

Tırkiya
Tırkiya;
Desmal û Arma
Melumat
Ware	Dewleta hegemonyal
Mıntıqa	Balkanan
Embıryani	Yunanıstan, Bulğarıstan, Suriya, Iraq, Ermenıstan, İran, Gurcıstan, Azerbaycan, Liga Ereban û Yewina Ewropa
İdare	Government of TurkeyMeclısê Mıletê Tırkiyayo Pil
Erd	783 562 km2
Nıfus	85 372 377
Hıkumet	Dewleta uniter
Serdar	Receb Tayyib Erdoğan
Kodê telefoni	+90
Leteyê saete	UTC+03.00
Kodê interneti	.tr
Zıwano resmi	Tırki
Merş	İstiklâl Marşı
Cayo tewr berz	Koê Ararati
Cayo tewr nızm	Deryayo Siya
Pere	Liraya Tırkiya
Ravêrşiyayışê heqa merdıman	0,84
Xerita

Tırkiya (be Tırki: Türkiye Cumhuriyeti; tadayış be Zazaki: Cumhuriyetê Tırkiya), mıntıqa ra rocvetışê verocê Ewropa u rocawanê Asya dera. Zımey Tırkiya de Deryao Siya; veroc de Deryao Sıpê, Suriya u Iraq; rocawan de Deryay Egey, Yunanıstan, Bulgarıstan; rocvetış de İran, Ermenıstan, Azerbaycan u Gurcıstan estê. Paytextê Tırkiya Anqaraya.

Dewleta Tırkiya wılayetan ra yena pêra. 81 (heştay u yew) wılayetê xo estê. Tırkiya ezay NATO, Mıletê Yewbiyayey, OECDya.

Tarix

Tarixê Anatoliye de zaf medeniyeti biyê. Ninan ra medeniyetê zey Hitit, Lidya, İyonya, Sumer, Asur u Parsi erdê Anatoliye sero dewran ramıto. Seserranê 1ıne u 10ıne de İmperatoriya Roma u İmperatoriya Bizansi Anatoliye de hukım kerdo. Dıma zi Anatoliye kewte ra be Tırkan dest. Seserra 10ıne be heta 21ıne İmperatoriya Usmanıcan tiya welatê xo nê ro. Çı esto ke İmperatoriya Usmanıcan Herbê Dınyao Yewıne kerd vindi. Wextê nê herbi de Anatoliye hetê İngılızan, Fransızan, İtalyanan u Yunanan ra işğal biye. Labelê Atatürki erdê Anatoliye û rocvetışê Trakya reyna ra û serra 1923yıne de dewleta Cumhuriyetê Tırkiya ame ronayene.

Nıfus

Nıfusê Tırkiya 75,627,384 (hewtay u panc milyon)o.^[1] Şarê Tırkiya %78 sûkan de, %22 dewan de cıwiyeno. Gırbiyayışê nıfusi rêx niyo. Sıxletiya nıfusi km² sera 92.6o. Nıfus rocawanê Tırkiya de zaf sıxleto. Rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf sıx niyo. Zımey Tırkiya de zi nıfus sıx niyo. Rocvetışê Tırkiya ra rocawanê Tırkiya rê zaf goçi biyê u rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf biyo kemi u rocawan de zaf biyo berz.

Ekonomiye

Ekonomiya Tırkiya zaf qewetıne niya, ema hêdi hêdi bena hewle. Rocawanê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetına, zaf şırketi, fabrikey estê. Tırkiya de hem makroekonomiye, hem zi mikroekonomiye estê. Ekonomiya Tırkiya her serre bena gırde. Semedê Yewiya Ewropa ra zaf şırketan zey Honda u Mercedes fabrikey Tırkiya de kerdê ra. Sûka Estanboli zaf raver şiya, tede banê xeylê berzi estê. Rocvetışê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetın niya, ema ebe proceyanê neweyan hêdi hêdi bena qewetıne. Estanbol bacarê dewiziyo, paytextê borsao, merkezê ekonomiya Tırkiyao. Ewro Tırkiya ebe Yewiya Ewropa, Rusya, Almanya, Fransa, Çin u İtalya ra gırewtış-dayış kena.

Coğrafya

Bıvênên: Coğrafyay Tırkiya

Cayê Tırkiya verocê rocawanê qıtay Asya dero. Gorey cayê xo, Tırkiya hem Rocvetışê Miyani hem zi Ewropay Veroci dera. Gorey terimê tarixi erdê Tırkiya, Rocvetışo Nezdi zi dero. Erdê Tırkiya 814.578 km²yo u gorey erdê xo Tırkiya cihan de ê rêza çewres u hewtıneyo.^[3]. Zımey Tırkiya de Deryao Siya, verocê Tırkiya de Deryao Miyanêne u rocawanê Tırkiya de Deryay Egey esto. Tırkiya rocawan de Yunanıstan u Bulğarıstan rê, rocvetış de Gurcıstan, Ermenıstan u İran rê, veroc de Iraq u Suriya rê cirana.

Erdê Tırkiya zaf koyıno. Gorey erdê xo Tırkiya dewletanê binan ra kohınêra. Koyê Ararati Tırkiya de koyo de tewr berzo. %98ê erdê Tırkiya erdıno, %2ê erdê Tırkiya awıno. Rocawanê Tırkiya zaf koyın niyo u gorey erdê bini ra zaf berz niyo, tiya zaf dari estê. Zımey Tırkiya u verocê Tırkiya hem koyıno hem zi zaf dari estê. Miyanê erdê Tırkiya u rocvetışê erdê Tırkiya zaf koyıno u zaf dari çıniyê. Miyanê Tırkiya de zaf plato esto. Rocvetışê Tırkiya de zaf koy estê u dergiyê. Nê koyi zaf berzê. Gorey cayê xo Tırkiya iklımo nerm dero. Tırkiya de amnani zaf beno germ, zımıstani zaf beno serd. Amnani de Tırkiya de vartış zaf nêbeno, hewa her cayê Tırkiya de zaf beno germ. Zımıstani de hewa zaf beno serd u vartışê vewre beno. Verocê Tırkiya de hewa zaf serd nêbeno u vewre nêbena. Tırkiya de çol çıniyo, ema erdê Qonya (Miyanê Anatoliya) de dari çıniyê u tiya heni heni beno çolın. Tırkiya de zaf goli çıniyê. Çhemê Royê Fırati (be Tırki: Fırat), Royê Dicley (be Tırki: Dicle) u Qızılırmaqi (be Tırki: Kızılırmak) zerrey Tırkiya ra şonê. Zey Golê Wani (be Tırki: Van Gölü) u Golê Sole (be Tırki: Tuz Gölü) tede golê gırdi estê. Erdê rocvetışê Anatoliya de zaf dari u nebat çıniyê.

Demografiya Tırkiya

-> Bıvênên Demografiya Tırkiya

Tırkiya de nıfusê mısılmanan û ğeyrimısılmanan, 1914-2005^[4]
Serre	1914	1927	1945	1965	1990	2005
Mısılmani	12,941	13,290	18,511	31,139	56,860	71,997
Yunani	1,549	110	104	76	8	3
Ermeniy	1,204	77	60	64	67	50
Cıhudi	128	82	77	38	29	27
Ê bini	176	71	38	74	50	45
Pêro-piya	15,997	13,630	18,790	31,391	57,005	72,120
% Mıslıman niyo	19.1	2.5	1.5	0.8	0.3	0.2

Din

Tırkiya yew dewleta de sekulera u dinê dewlete çıniyo. Ema şarê Tırkiya pêro mısılmano. 96.1%ê şarê Tırkiya mısılmano. %1ê şarê Tırkiya Xıristiyan u Cıhudo. %3ê nıfusê Tırkiya dinan rê bawer nêkenê. Tırki, Zazay, Erebi, Kurdi, Lazi mısılmanê, Ermeniy, Yunani u bini xıristiyanê.

Mısılman - 96.1% (80-85% İslamo Sunni, 15-20% İslamo Şıi)
Xıristiyan - 0.13% (60% Ermeni, 20% Suriyayıc, 10% Protestan, 8% Katolik, 2% Ortodoksiya Yunani)
Cıhudiye - 0.03% (96% Sefardi, 4% Aşkenazi)
Behai - 0.01%
Ateist - 1%

Zıwani

Mıletê Tırkiya zaf mıxtelıf zıwanan qısey keno, zey Zazaki, Erebki, Kurdki, Ermeniki, Yunanki uêb.. Ema zıwano resmi Tırkiyo.

Bıvênên

Referansi

↑ "Archive copy". Archived from the original on 2013-04-10. https://web.archive.org/web/20130410072618/http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13425.
↑ "Error: no |title= specified when using {{Cite web}}". http://www.memurlar.net/haber/499020/.
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_and_outlying_territories_by_total_area
↑ Icduygu, A., Toktas, S., & Soner, B. A. (2008). The politics of population in a nation-building process: Emigration of non-muslims from turkey. Ethnic and Racial Studies, 31(2), 358-389.

Çımey

Sitey Tırkiyao Resmi Archived 2008-06-19 at the Wayback Machine
Xeritay Tırkiya Archived 2017-08-12 at the Wayback Machine
Tırkiya ra fotrafi Archived 2008-11-19 at the Wayback Machine
Serekweziriya Cumhuriyetê Tırkiya Archived 2018-07-11 at the Wayback Machine
Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı
Türkiye Büyük Millet Meclisi Archived 2018-08-18 at the Wayback Machine
Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı
Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı
Türkiye Rehberi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
E-devlet resmi portalı Archived 2019-05-26 at the Wayback Machine
E-devlet resmi girişi

[1] "Archive copy". Archived from the original on 2013-04-10. https://web.archive.org/web/20130410072618/http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13425.

[2] "Error: no |title= specified when using {{Cite web}}". http://www.memurlar.net/haber/499020/.

[3] ttp://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_and_outlying_territories_by_total_area

[4] Icduygu, A., Toktas, S., & Soner, B. A. (2008). The politics of population in a nation-building process: Emigration of non-muslims from turkey. Ethnic and Racial Studies, 31(2), 358-389.

[1]

[2]

[3]

[4]

Nê dori: ↔ Nê dori: ↔ Sûkê Tırkiya(y)ê tewr gırdi Dezdey İstatistikê Tırkiya (TÜİK)^[2]
Estanbol Anqara
	Nısbet	Nameyê sûke	Mıntıqa	Nıfus	Nısbet	Nameyê sûke	Mıntıqa	Nıfus	İzmir Bursa
	1	Estanbol	Marmara	14.377.018	11	Kocaeli	Marmara	1.722.795
	2	Anqara	Anatoliya Miyanêne	5.150.072	12	Diyarbekır	Rocvetışê Veroci	1.635.048
	3	İzmir	Ege	4.113.072	13	Xetay	Deryao Sıpê	1.519.836
	4	Bursa	Marmara	2.787.539	14	Manisa (wılayet)	Ege	1.367.905
	5	Antalya	Deryao Sıpê	2.222.562	15	Qeyseriye (wılayet)	Anatoliya Miyanêne	1.322.376
	6	Edene	Deryao Sıpê	2.165.595	16	Samsun	Deryao Siya	1.269.989
	7	Qonya	Anatoliya Miyanêne	2.108.808	17	Balıkesir	Marmara	1.189.057
	8	Qazianteb	Rocvetışê Veroci	1.889.466	18	Qehremanmeraş	Deryao Sıpê	1.089.038
	9	Rıha (wılayet)	Rocvetışê Veroci	1.845.667	19	Wan (wılayet)	Anatoliya Rocvetışi	1.085.542
	10	Mersin	Deryao Sıpê	1.727.255	20	Aydın	Ege	1.041.979