Farski
| Farski | |
|---|---|
| Zıwano tabii | |
|
 | |
| Melumat | |
| Dewlete û mıntıqeyi | İran, Behreyn, Kuweyt, Efğanıstan, Pakıstan, Tacikıstan, Ozbekıstan, Rusya, Yewina Emiranê Erebi û Iraq |
| Amarê qıseykerdoğan | 45 000 000 |
| Ware | İran |
| Kodê zıwani | |
| ISO 639-1 | Fa |
| ISO 639-2 | Fas |
| ISO 639-3 | Fas |
| Glottolog | Fars1254 |
| Ethnologue | Fas |
| Xısusiyetê zıwani | |
| Topolociye | Kes-Obce-Fiil |
| Modo gramatik | Indikativ, subjonktiv, kipê emıri û kipê waştışi |
| Alfabe | Alfabey Farski û Arabic script |
| Keye |
Zıwanê İrani
|
Farski (be Farski: فارسی Farsi ya zi Farski: زبان فارسی Zebân-i Fârsi) yew zıwanê Hind-Ewropao u aidê keyeyê zıwananê İrankiyano, ê İrankiyê verocê rocawaniyo. Texminen 110 milyon merdım Farski qısey keno. Dewletanê zey İran, Efğanıstan u Tacikıstani de Farski zıwano resmiyo. Farski İran, Efğanıstan, Tacikıstan, Uzbekıstan u Korfezê Farsi sero qısey beno. Zıwanê şarê Persanê antik ra veciyao miyan.[1]
Farski u fekê cı dewletanê İran, Efğanıstan u Tacikıstani de statuyê zıwanê resmi derê. Goreyê CIA World Factbooki Farski ma u piyê nezdiyê sey (100) milyon merdımiyo İran, Efğanıstan, Tacikıstan u Uzbekıstan de. Hindıstan u Pakıstan de zi qısey beno, amarê qalkerdoğanê cı zafo. Serra 1006ıne de waziyayo ke Farski UNESCO ra "Zıwanê Ma u Piyiyo İnternasyonal" bıweçiniyo.
Farski be çend sey serran ra Asya Miyanêne, verocê Asya u Rocvetışê Miyani zıwanê kulturi u zıwano presticın biyo. Hıni zi Farski zıwanê embıryani gırewtê bınê tesirê xo, Asya Miyanêne, Kofkas u Anadoliye de, bılxasa zıwanê Tırki. Tesirê Farski zıwananê Mezopotamya u Erebki sero zi esto.[2]
Kışta bine ra Farski alemê İslami de zıwano dıyın şınasiyao, klasikanê İslami bilxasa tesawuf Farski de nuşiyayo. Hetê şıir u melodi ra gırano. Şeno bıçarniyo a edebiyati.[3]
Kolonizasyonê İngılızan ra ver Hindıstan u dormey (çorşmey) cı de zey zıwanê dıyıni yew eraziyo hira de gırweniyao. Verocê Asya de zıwanê kultur u edebiyati biyo. Demê İmperatoriya Moğolan de zi zıwano resmi vêniyayo. Coka ewro zi zıwananê ena mıntıqa Hindıstani, Keşmirki, Pencabki, Sındki, Guceratki, Bengalki u Telugki de tesirê Farski aseno u edebiyatê İrani siniyeno. Bılxasa Urduki Farski, Erebki, Tırki u zıwananê verocê Asya ra vıraziyao. İmperatoriya Moğolan de mıntıqanê Mısılmanan de zaf gırweynao.
Rıçıkê zıwani
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Farski, İsay ra aver miyanê serranê 550-330 de, şarê Parsa ke İran vısto xo dest, zıwananê inan ra yeno. Farski pê namanê Farisî, Fārsī, Pārsī şınasiyeno. Key ke Farski biyo zıwanê İmperatoriya Persan'o resmi, eraziyê do gırd sero qısey biyo miyanê sinoranê imperatori de. Heta İngılızan Farski kerdo yasağ Hindıstan de, seserra heştêsıne (18.) de, zıwanê mehkemey biyo. Delhi de Kela Sûre sero wıni nuşiyayo:
Cokao ke Farski pê alfabey Erebki nuşiyeno u herfa "p" tey çıniya, Parski ra vırriyo u biyo Farsi. Farski demanê verênan ra heta ewro zaf vıriyayışo gırd diyo emma ewro hıni kategorize beno:
- Farskiyo Kıhan
- Farskiyo Miyanên
- Farskiyo Klasik
- Farskiyo Newe
Fekê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Farski: İran de (pê Alfabey Farski nusiyeno)
- Dariki: Efğanıstan de (pê Alfabey Farski nusiyeno)
- Taciki: Tacikıstan de (pê Alfabey Kırilki nusiyeno)
Alfabey Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Alfabey Farski de 32 (hirıs u dı) herfi estê:
| Rêze | Be herfanê Erebki | Namey herfan | Be herfanê Latinki [wendışê cı] |
|---|---|---|---|
| 1. | ﺍ | alef | a [e], â [a], e [ê], î, o, û |
| 2. | ﺏ | be | b |
| 3. | ﭖ | pe | p |
| 4. | ﺕ | te | t |
| 5. | ﺙ | se | s |
| 6. | ﺝ | jîm | j [c] |
| 7. | ﭺ | che | ch [ç] |
| 8. | ﺡ | hâ | h |
| 9. | ﺥ | khe | kh [x] |
| 10. | ﺩ | dâl | d |
| 11. | ﺫ | zâl | z |
| 12. | ﺭ | re | r |
| 13. | ﺯ | ze | z |
| 14. | ﮊ | zhe | zh [j] |
| 15. | ﺱ | sîn | s |
| 16. | ﺵ | shîn | sh [ş] |
| 17. | ﺹ | sâd | s |
| 18. | ﺽ | zâd | z |
| 19. | ﻁ | tâ | t |
| 20. | ﻅ | zâ | z |
| 21. | ﻉ | eyn | ', a [e], â [a], e [ê], o |
| 22. | ﻍ | gheyn | gh [ğ] |
| 23. | ﻑ | fe | f |
| 24. | ﻕ | qâf | q |
| 25. | ﻙ | kâf | k |
| 26. | ﮒ | gâf | g |
| 27. | ﻝ | lâm | l |
| 28. | ﻡ | mîm | m |
| 29. | ﻥ | nûn | n |
| 30. | ﻭ | vâv | v, o, ou [ow], û |
| 31. | ﻩ | he | h |
| 32. | ﻯ | ye | y, î, û |
Amarê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]| Reqem | Farski | Zazaki |
|---|---|---|
| 0 | sefr | sıfır /nên |
| 1 | yek | yew /jü |
| 2 | do | dı |
| 3 | seh | hirê |
| 4 | chehâr | ç(ıh)ar |
| 5 | pench | panc |
| 6 | shesh | şeş /ses |
| 7 | haft | hewt /howt |
| 8 | hasht | heşt |
| 9 | noh | new |
| 10 | dah | des |
| 11 | yâzdah | yewndes /des u jü |
| 12 | davâzdah | dıwês /des u dı |
| 13 | sîzdah | hirês /des u hirê |
| 14 | chehârdah | çarês /des u çar |
| 15 | pânzdah | phancês /des phanc |
| 16 | shânzdah | şiyês /des u şeş |
| 17 | hafdah | hewtês /des u hewt |
| 18 | hîjdah | heştês /des u heşt |
| 19 | nûzdah | newês /des u new |
| 20 | bîst | vist |
| 21 | bîst o yek | vist u yew |
| 22 | bîst o do | vist u dı |
| 30 | sî | hirıs |
| 40 | chehel | çewres |
| 50 | panjâh | phancas |
| 60 | shast | şeşti |
| 70 | haftâd | hewtae |
| 80 | hashtâd | heştae |
| 90 | navad | newae |
| 100 | sad | se |
| 200 | devîst | dısey |
| 300 | sîsad | hirêsey |
| 400 | chehârsad | çarsey |
| 500 | pânsad | phan(c)sey |
| 600 | sheshsad | şeşsey |
| 700 | haftsad | hewtsey |
| 800 | hashtsad | heştsey |
| 900 | nohsad | newsey |
| 1000 | hezâr | hezar |
| 10000 | dah hezâr | des hezari |
| 100000 | sad hezâr | se hezar |
| 1000000 | milion | milyon |
| 1000000000 | miliârd | milyar |
Rengê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]| Farski | Zazaki |
|---|---|
| âbi | khewe, hewz |
| banafsh | bınewş |
| khâkestari /tusî | gewr |
| nârenji | narance |
| qahveyi | qehwereng |
| sepid/sefid | sıpê |
| sabz | zergu, kesk, hewz |
| siyâh /meshki | siya |
| sorkh /qermez | sür |
| sormeyi /lâjverd | laciwerd |
| sûrati | pembe |
| zard | zerd |
Fêlê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]| Farski [rıstımê wextê nıkay] | Zazakiyo Standard |
|---|---|
| âmadan [ây] | amayene |
| bârîdan [bâr] | varayene |
| bûdan [bâş] | biyene |
| dânestan [dân] | zanayene |
| dîdan [bîn] | diyene, vênıtene |
| fahmîdan [fahm] | fam kerdene |
| gereftan [gîr] | gırewtene |
| goftan [gûy] | vatene |
| kardan [kon] | kerdene |
| khandîdan [khand] | huiyayene |
| kharîdan [khar] | herinayene |
| khândan [khân] | wendene |
| khâstan [khâh] | waştene |
| mândan [mân] | mendene |
| neveshtan [nevîs] | nuştene |
| porsîdan [pors] | persayene, pers kerdene |
| raftan [rav], shodan [shav] | şiyene |
| sûkhtan [sûz] | veş(n)ayene |
| shenîdan [shenav] | eşnawıtene, eşnayene |
| shostan [shuy] | şütene |
| tarsîden [tars] | tersayene |
Tayê çekuyê Farski be zıwananê binan
[bıvurne | çımeyi bıvurne]| Zazaki | Tırki | Kurdki | İngılızki | Farski |
|---|---|---|---|---|
| balışna | yastık | Balgeh | pillow | bâleş |
| şikiyayene | yapabilmek | şiyan, karîn | can | tevanêstan |
| uca-ita | ora-bura | vêder-wêder/êre | here | anca-inca |
| şıma kerdêne | siz yapıyordunuz | we dikir | you were doing | şoma mikerdid |
| o nêşeno/a nêşena | o yapamıyor | ew neşê/nikare | he can't | u nêmitevaned |
| herinayene | satın almak | kirîn | buy | xeriden |
| esto | var | heye | available | hest |
| masaene | şişmek | verimîn | to swell | amasaden |
| bermaene | ağlamak | girîn | cry | gêrye kerden |
| şımıtene | içmek | vexwarin | drink | aşamiden |
| mı rê | bana | ji min re | to me | be man |
| to rê | sana | ji te re | to you | be to |
| şıma rê | size | ji we re | you | be şoma |
| ma rê | bize | ji me re | us | be mâ |
| biya! | getir! | bîne! | you bring! | biyar! |
| Ewro tu çıturia/senênê? | Bugün nasılsın? | Îro tu çerî/çawanî? | How are you today? | Emruz to çetori? |
| waştene | istemek | xwastin/wîştin | to want | xâsten |
| amardene | saymak | hejmartin | count | şêmorden |
| Namê şıma çıyo? | Adınız nedir? | Navê we çiye? | What is your name? | Nâme şomâ çist? |
| rêsnayene | yetiştirmek | gıyandın | bring up | residen |
| gırewtene | almak | standin/gırtın | to take | gêrêften |
| kerdene | yapmak, etmek | kırın/kırdın | to do | kerden |
| merdım/mêrdek | adam, insan | mirov/meriv | people | adem, (merdom) |
| estor | at | hesp | horse | esp |
| engûre | üzüm | tirî | grape | engur |
| ardene | getirmek | anîn/awırdVn | bring | avorden |
| Heq/Homa/Ella | Tanrı | Xwedê/Yezdan | God/Deity | Xoda |
| bêçıke/engışte | parmak | tili/bêçî | finger | angoşt |
| mase | balık | masî | fish | mahi |
| tari | karanlık | tarî/tîrîc | dark | tarik |
| vızêri | dün | duh/dwêne | yesterday | diruz |
| waşti | sözlü/nişanlı | dersgirtî | fiance | nâm-zad |
| xoz | domuz | beraz/werez | pig | xok |
Nımuney Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne]| Farski | Zazaki |
|---|---|
| Namê (êsmê) şoma çist? (qiseykerdena rociye: çiye) | Namey şıma çıko/çıto/çıçiyo? |
| Namê to çist? (qiseykerdena rociye: çiye) | Namey to çıko/çıto/çıçiyo? |
| Ehlê koca hastî? (qseykerdena rociye: kocayî) | Tı koti raê? Tı kamca raê? |
| Çetori? | Tı Senênê/senênay/çıtewray (çıturia)? |
| Farsi midânid (beledid)? | Şıma Farski zanenê? |
| Ârê midânem (beledem) | Heya, zanenan |
| Ne, nemidânem (beled nistem) | Nê, nêzanenan. |
| Sâ'et çende/(-est)? (qiseykerdena rociye: çende) | Saete çenda? |
| To çend sâl dari? | Tı çend serriyê/serriyay (Çend serri deray)? |
| Se rûz e(-st) kê henûz çîzî nexordem | Hirê rocio ke mı hewna çiyê newerdo. |
| Destê to derd nakonad! | Destê to derd mevêno/nêvino! |
| men mirevem | ez şonan (ez şınan) |
Beyannameyê cihanio heqanê merdımi -Bend 1
[bıvurne | çımeyi bıvurne]
Zıwanê Farski
[bıvurne | çımeyi bıvurne].همه مردم آزاد به دنیا میآیند و از جهت حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای هوش و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روح برادری رفتار کنند
Hameye merdom azad be donya miyayend va ez cehetê heysiyet va hoquq ba hem beraberend. Heme darayê hûş va vêjdan hestend va bayed ba yekdiger ba ruhê beraderî reftar konend.
Zıwanê Zazaki
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Heme merdım xosere yeno dınya u cihetê heysiyet u huquqi ra têdüş rayê. Heme wehêrê heş u wıcdaniê u lazımo ke yewbinan de be ruhê bırayiye bılewiyên.
Referansi
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- ↑ http://www.kwintessential.co.uk/language/about/persian.html
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/452843/Persian-literature/277134/The-proliferation-of-court-patronage?anchor=ref997402
- ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2016-03-03. https://web.archive.org/web/20160303191652/http://www.persiandirect.com/articles/2004/july/id_00003.htm.
 Wikipediya, be zıwanê Farski esta.
|
| ||||||||
| ||||||||||||||||||