Farski

Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
Farski
Zıwano tabii

Melumat
Dewlete û mıntıqeyi İran, Behreyn, Kuweyt, Efğanıstan, Pakıstan, Tacikıstan, Ozbekıstan, Rusya, Yewina Emiranê Erebi û Iraq
Amarê qıseykerdoğan 45 000 000
Ware İran
Kodê zıwani
ISO 639-1 Fa
ISO 639-2 Per
ISO 639-3 Fas
Glottolog Fars1254
Ethnologue Fas
Xısusiyetê zıwani
Topolociye Kes-Obce-Fiil
Modo gramatik Indikativ, subjonktiv, kipê emıri û kipê waştışi
Alfabe Alfabey Farski û Arabic script
Keye

Zıwanê İrani

  • Zıwanê İrani
  • New Persian

Farski (be Farski: فارسی Farsi ya zi زبان فارسی Zebân-i Fârsi), yew zıwanê Hind-Ewropao u aidê keyeyê zıwananê İrankiyano, ê İrankiyê verocê rocawaniyo. Texminen 110 milyon merdım Farski qısey keno. Dewletanê zey İran, Efğanıstan u Tacikıstani de Farski zıwano resmiyo. Farski İran, Efğanıstan, Tacikıstan, Uzbekıstan u Korfezê Farsi sero qısey beno. Zıwanê şarê Persanê antik ra veciyao miyan.[1]

Farski u fekê cı dewletanê İran, Efğanıstan u Tacikıstani de statuyê zıwanê resmi derê. Goreyê CIA World Factbooki Farski ma u piyê nezdiyê sey (100) milyon merdımiyo İran, Efğanıstan, Tacikıstan u Uzbekıstan de. Hindıstan u Pakıstan de zi qısey beno, amarê qalkerdoğanê cı zafo. Serra 1006ıne de waziyayo ke Farski UNESCO ra "Zıwanê Ma u Piyiyo İnternasyonal" bıweçiniyo.

Farski be çend sey serran ra Asya Miyanêne, verocê Asya u Rocvetışê Miyani zıwanê kulturi u zıwano presticın biyo. Hıni zi Farski zıwanê embıryani gırewtê bınê tesirê xo, Asya Miyanêne, Kofkas u Anadoliye de, bılxasa zıwanê Tırki. Tesirê Farski zıwananê Mezopotamya u Erebki sero zi esto.[2]

Kışta bine ra Farski alemê İslami de zıwano dıyın şınasiyao, klasikanê İslami bilxasa tesawuf Farski de nuşiyayo. Hetê şıir u melodi ra gırano. Şeno bıçarniyo a edebiyati.[3]

Kolonizasyonê İngılızan ra ver Hindıstan u dormey (çorşmey) cı de zey zıwanê dıyıni yew eraziyo hira de gırweniyao. Verocê Asya de zıwanê kultur u edebiyati biyo. Demê İmperatoriya Moğolan de zi zıwano resmi vêniyayo. Coka ewro zi zıwananê ena mıntıqa Hindıstani, Keşmirki, Pencabki, Sındki, Guceratki, Bengalki u Telugki de tesirê Farski aseno u edebiyatê İrani siniyeno. Bılxasa Urduki Farski, Erebki, Tırki u zıwananê verocê Asya ra vıraziyao. İmperatoriya Moğolan de mıntıqanê Mısılmanan de zaf gırweynao.

Rıçıkê zıwani[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Farski, İsay ra aver miyanê serranê 550-330 de, şarê Parsa ke İran vısto xo dest, zıwananê inan ra yeno. Farski pê namanê Farisî, Fārsī, Pārsī şınasiyeno. Key ke Farski biyo zıwanê İmperatoriya Persan'o resmi, eraziyê do gırd sero qısey biyo miyanê sinoranê imperatori de. Heta İngılızan Farski kerdo yasağ Hindıstan de, seserra heştêsıne (18.) de, zıwanê mehkemey biyo. Delhi de Kela Sûre sero wıni nuşiyayo:

Cokao ke Farski pê alfabey Erebki nuşiyeno u herfa "p" tey çıniya, Parski ra vırriyo u biyo Farsi. Farski demanê verênan ra heta ewro zaf vıriyayışo gırd diyo emma ewro hıni kategorize beno:

  • Farskiyo Kıhan
  • Farskiyo Miyanên
  • Farskiyo Klasik
  • Farskiyo Newe

Fekê Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Alfabey Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Alfabey Farski de 32 (hirıs u dı) herfi estê:

Rêze Be herfanê Erebki Namey herfan Be herfanê Latinki [wendışê cı]
1. alef a [e], â [a], e [ê], î, o, û
2. be b
3. pe p
4. te t
5. se s
6. jîm j [c]
7. che ch [ç]
8. h
9. khe kh [x]
10. dâl d
11. zâl z
12. re r
13. ze z
14. zhe zh [j]
15. sîn s
16. shîn sh [ş]
17. sâd s
18. zâd z
19. t
20. z
21. eyn ', a [e], â [a], e [ê], o
22. gheyn gh [ğ]
23. fe f
24. qâf q
25. kâf k
26. gâf g
27. lâm l
28. mîm m
29. nûn n
30. vâv v, o, ou [ow], û
31. he h
32. ye y, î, û

Amarê Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Reqem Farski Zazaki
0 sefr sıfır /nên
1 yek yew /jü
2 do
3 seh hirê
4 chehâr ç(ıh)ar
5 pench panc
6 shesh şeş /ses
7 haft hewt /howt
8 hasht heşt
9 noh new
10 dah des
11 yâzdah yewndes /des u jü
12 davâzdah dıwês /des u dı
13 sîzdah hirês /des u hirê
14 chehârdah çarês /des u çar
15 pânzdah phancês /des phanc
16 shânzdah şiyês /des u şeş
17 hafdah hewtês /des u hewt
18 hîjdah heştês /des u heşt
19 nûzdah newês /des u new
20 bîst vist
21 bîst o yek vist u yew
22 bîst o do vist u dı
30 hirıs
40 chehel çewres
50 panjâh phancas
60 shast şeşti
70 haftâd hewtae
80 hashtâd heştae
90 navad newae
100 sad se
200 devîst dısey
300 sîsad hirêsey
400 chehârsad çarsey
500 pânsad phan(c)sey
600 sheshsad şeşsey
700 haftsad hewtsey
800 hashtsad heştsey
900 nohsad newsey
1000 hezâr hezar
10000 dah hezâr des hezari
100000 sad hezâr se hezar
1000000 milion milyon
1000000000 miliârd milyar

Rengê Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Farski Zazaki
âbi khewe, hewz
banafsh bınewş
khâkestari /tusî gewr
nârenji narance
qahveyi qehwereng
sepid/sefid sıpê
sabz zergu, kesk, hewz
siyâh /meshki siya
sorkh /qermez sür
sormeyi /lâjverd laciwerd
sûrati pembe
zard zerd

Fêlê Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Farski [rıstımê wextê nıkay] Zazakiyo Standard
âmadan [ây] amayene
bârîdan [bâr] varayene
bûdan [bâş] biyene
dânestan [dân] zanayene
dîdan [bîn] diyene, vênıtene
fahmîdan [fahm] fam kerdene
gereftan [gîr] gırewtene
goftan [gûy] vatene
kardan [kon] kerdene
khandîdan [khand] huiyayene
kharîdan [khar] herinayene
khândan [khân] wendene
khâstan [khâh] waştene
mândan [mân] mendene
neveshtan [nevîs] nuştene
porsîdan [pors] persayene, pers kerdene
raftan [rav], shodan [shav] şiyene
sûkhtan [sûz] veş(n)ayene
shenîdan [shenav] eşnawıtene, eşnayene
shostan [shuy] şütene
tarsîden [tars] tersayene

Tayê çekuyê Farski be zıwananê binan[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Zazaki Tırki Kurdki İngılızki Farski
balışna yastık Balgeh pillow bâleş
şikiyayene yapabilmek şiyan, karîn can tevanêstan
uca-ita ora-bura vêder-wêder/êre here anca-inca
şıma kerdêne siz yapıyordunuz we dikir you were doing şoma mikerdid
o nêşeno/a nêşena o yapamıyor ew neşê/nikare he can't u nêmitevaned
herinayene satın almak kirîn buy xeriden
esto var heye available hest
masaene şişmek verimîn to swell amasaden
bermaene ağlamak girîn cry gêrye kerden
şımıtene içmek vexwarin drink aşamiden
mı rê bana ji min re to me be man
to rê sana ji te re to you be to
şıma rê size ji we re you be şoma
ma rê bize ji me re us be mâ
biya! getir! bîne! you bring! biyar!
Ewro tu çıturia/senênê? Bugün nasılsın? Îro tu çerî/çawanî? How are you today? Emruz to çetori?
waştene istemek xwastin/wîştin to want xâsten
amardene saymak hejmartin count şêmorden
Namê şıma çıyo? Adınız nedir? Navê we çiye? What is your name? Nâme şomâ çist?
rêsnayene yetiştirmek gıyandın bring up residen
gırewtene almak standin/gırtın to take gêrêften
kerdene yapmak, etmek kırın/kırdın to do kerden
merdım/mêrdek adam, insan mirov/meriv people adem, (merdom)
estor at hesp horse esp
engûre üzüm tirî grape engur
ardene getirmek anîn/awırdVn bring avorden
Heq/Homa/Ella Tanrı Xwedê/Yezdan God/Deity Xoda
bêçıke/engışte parmak tili/bêçî finger angoşt
mase balık masî fish mahi
tari karanlık tarî/tîrîc dark tarik
vızêri dün duh/dwêne yesterday diruz
waşti sözlü/nişanlı dersgirtî fiance nâm-zad
xoz domuz beraz/werez pig xok

Nımuney Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Farski Zazaki
Namê (êsmê) şoma çist? (qiseykerdena rociye: çiye) Namey şıma çıko/çıto/çıçiyo?
Namê to çist? (qiseykerdena rociye: çiye) Namey to çıko/çıto/çıçiyo?
Ehlê koca hastî? (qseykerdena rociye: kocayî) Tı koti raê? Tı kamca raê?
Çetori? Tı Senênê/senênay/çıtewray (çıturia)?
Farsi midânid (beledid)? Şıma Farski zanenê?
Ârê midânem (beledem) Heya, zanenan
Ne, nemidânem (beled nistem) Nê, nêzanenan.
Sâ'et çende/(-est)? (qiseykerdena rociye: çende) Saete çenda?
To çend sâl dari? Tı çend serriyê/serriyay (Çend serri deray)?
Se rûz e(-st) kê henûz çîzî nexordem Hirê rocio ke mı hewna çiyê newerdo.
Destê to derd nakonad! Destê to derd mevêno/nêvino!
men mirevem ez şonan (ez şınan)

Beyannameyê cihanio heqanê merdımi -Bend 1[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Mıntıqaya zıwanê Farski

Zıwanê Farski[bıvurne | çımeyi bıvurne]

همه مردم آزاد به دنیا می‌آیند و از جهت حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای هوش و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.
Hameye merdom azad be donya miyayend va ez cehetê heysiyet va hoquq ba hem beraberend. Heme darayê hûş va vêjdan hestend va bayed ba yekdiger ba ruhê beraderî reftar konend.

Zıwanê Zazaki[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Heme merdım xosere yeno dınya u cihetê heysiyet u huquqi ra têdüş rayê. Heme wehêrê heş u wıcdaniê u lazımo ke yewbinan de be ruhê bırayiye bılewiyên.

Çımey[bıvurne | çımeyi bıvurne]

Wikipediya, be zıwanê Farski esta.