Tırkiya
| Tırkiya | |
|---|---|
| Desmal û Arma | |
  | |
| Melumat | |
| Ware | Dewleta hegemonyal |
| Mıntıqa | Balkanan |
| Embıryani | Yunanıstan, Bulğarıstan, Suriya, Iraq, Ermenıstan, İran, Gurcıstan, Azerbaycan, Liga Ereban û Yewina Ewropa |
| İdare | Government of TurkeyMeclısê Mıletê Tırkiyayo Pil |
| Erd | 783 562 km2 |
| Nıfus | 85 372 377 |
| Hıkumet | Dewleta uniter |
| Serdar | Recep Tayyip Erdoğan |
| Kodê telefoni | +90 |
| Leteyê saete | UTC+03.00 |
| Kodê interneti | .tr |
| Zıwano resmi | Tırki |
| Merş | İstiklâl Marşı |
| Cayo tewr berz | Koê Ararati |
| Cayo tewr nızm | Deryayo Siya |
| Pere | Liraya Tırkiya |
| Ravêrşiyayışê heqa merdıman | 0,84 |
| Xerita | |
.svg) | |
Tırkiya (be Tırki: Türkiye Cumhuriyeti; tadayış be Zazaki: Cumhuriyetê Tırkiya), mıntıqa ra rocvetışê verocê Ewropa u rocawanê Asya dera. Zımey Tırkiya de Deryao Siya; veroc de Deryao Sıpê, Suriya u Iraq; rocawan de Deryay Egey, Yunanıstan, Bulgarıstan; rocvetış de İran, Ermenıstan, Azerbaycan u Gurcıstan estê. Paytextê Tırkiya Anqaraya.
Dewleta Tırkiya wılayetan ra yena pêra. 81 (heştay u yew) wılayetê xo estê. Tırkiya ezay NATO, Mıletê Yewbiyayey, OECDya.
Tarix
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Tarixê Anatoliye de zaf medeniyeti biyê. Ninan ra medeniyetê zey Hitit, Lidya, İyonya, Sumer, Asur u Parsi erdê Anatoliye sero dewran ramıto. Seserranê 1ıne u 10ıne de İmperatoriya Roma u İmperatoriya Bizansi Anatoliye de hukım kerdo. Dıma zi Anatoliye kewte ra be Tırkan dest. Seserra 10ıne be heta 21ıne İmperatoriya Usmanıcan tiya welatê xo nê ro. Çı esto ke İmperatoriya Usmanıcan Herbê Dınyao Yewıne kerd vindi. Wextê nê herbi de Anatoliye hetê İngılızan, Fransızan, İtalyanan u Yunanan ra işğal biye. Labelê Atatürki erdê Anatoliye û rocvetışê Trakya reyna ra û serra 1923yıne de dewleta Cumhuriyetê Tırkiya ame ronayene.
Nıfus
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Nıfusê Tırkiya 75,627,384 (hewtay u panc milyon)o.[1] Şarê Tırkiya %78 sûkan de, %22 dewan de cıwiyeno. Gırbiyayışê nıfusi rêx niyo. Sıxletiya nıfusi km² sera 92.6o. Nıfus rocawanê Tırkiya de zaf sıxleto. Rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf sıx niyo. Zımey Tırkiya de zi nıfus sıx niyo. Rocvetışê Tırkiya ra rocawanê Tırkiya rê zaf goçi biyê u rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf biyo kemi u rocawan de zaf biyo berz.
| Sûkê Tırkiya(y)ê tewr gırdi Dezdeyê İstatistikê Tırkiya (TÜİK)[2] | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Estanbol | |||||||||||
| Nısbet | Nameyê sûke | Mıntıqa | Nıfus | Nısbet | Nameyê sûke | Mıntıqa | Nıfus |  İzmir | |||
| 1 | Estanbol | Marmara | 14.377.018 | 11 | Kocaeli | Marmara | 1.722.795 | ||||
| 2 | Anqara | Anatoliya Miyanêne | 5.150.072 | 12 | Diyarbekır | Rocvetışê Veroci | 1.635.048 | ||||
| 3 | İzmir | Ege | 4.113.072 | 13 | Xetay | Deryao Sıpê | 1.519.836 | ||||
| 4 | Bursa | Marmara | 2.787.539 | 14 | Manisa (wılayet) | Ege | 1.367.905 | ||||
| 5 | Antalya | Deryao Sıpê | 2.222.562 | 15 | Qeyseriye (wılayet) | Anatoliya Miyanêne | 1.322.376 | ||||
| 6 | Edene | Deryao Sıpê | 2.165.595 | 16 | Samsun | Deryao Siya | 1.269.989 | ||||
| 7 | Qonya | Anatoliya Miyanêne | 2.108.808 | 17 | Balıkesir | Marmara | 1.189.057 | ||||
| 8 | Qazianteb | Rocvetışê Veroci | 1.889.466 | 18 | Qehremanmeraş | Deryao Sıpê | 1.089.038 | ||||
| 9 | Rıha (wılayet) | Rocvetışê Veroci | 1.845.667 | 19 | Wan (wılayet) | Anatoliya Rocvetışi | 1.085.542 | ||||
| 10 | Mersin | Deryao Sıpê | 1.727.255 | 20 | Aydın | Ege | 1.041.979 | ||||
Ekonomiye
[bıvurne | çımeyi bıvurne]
over $14,000 $12,000–14,000 $12,000–10,000 $8,000–10,000 | $6,000–8,000 $4,000–6,000 below $4,000 |
Ekonomiya Tırkiya zaf qewetıne niya, ema hêdi hêdi bena hewle. Rocawanê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetına, zaf şırketi, fabrikey estê. Tırkiya de hem makroekonomiye, hem zi mikroekonomiye estê. Ekonomiya Tırkiya her serre bena gırde. Semedê Yewiya Ewropa ra zaf şırketan zey Honda u Mercedes fabrikey Tırkiya de kerdê ra. Sûka Estanboli zaf raver şiya, tede banê xeylê berzi estê. Rocvetışê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetın niya, ema ebe proceyanê neweyan hêdi hêdi bena qewetıne. Estanbol bacarê dewiziyo, paytextê borsao, merkezê ekonomiya Tırkiyao. Ewro Tırkiya ebe Yewiya Ewropa, Rusya, Almanya, Fransa, Çin u İtalya ra gırewtış-dayış kena.
Coğrafya
[bıvurne | çımeyi bıvurne]|
Bıvênên: Coğrafyay Tırkiya
|
Cayê Tırkiya verocê rocawanê qıtay Asya dero. Gorey cayê xo, Tırkiya hem Rocvetışê Miyani hem zi Ewropay Veroci dera. Gorey terimê tarixi erdê Tırkiya, Rocvetışo Nezdi zi dero. Erdê Tırkiya 814.578 km²yo u gorey erdê xo Tırkiya cihan de ê rêza çewres u hewtıneyo.[3]. Zımey Tırkiya de Deryao Siya, verocê Tırkiya de Deryao Miyanêne u rocawanê Tırkiya de Deryay Egey esto. Tırkiya rocawan de Yunanıstan u Bulğarıstan rê, rocvetış de Gurcıstan, Ermenıstan u İran rê, veroc de Iraq u Suriya rê cirana.
Erdê Tırkiya zaf koyıno. Gorey erdê xo Tırkiya dewletanê binan ra kohınêra. Koyê Ararati Tırkiya de koyo de tewr berzo. %98ê erdê Tırkiya erdıno, %2ê erdê Tırkiya awıno. Rocawanê Tırkiya zaf koyın niyo u gorey erdê bini ra zaf berz niyo, tiya zaf dari estê. Zımey Tırkiya u verocê Tırkiya hem koyıno hem zi zaf dari estê. Miyanê erdê Tırkiya u rocvetışê erdê Tırkiya zaf koyıno u zaf dari çıniyê. Miyanê Tırkiya de zaf plato esto. Rocvetışê Tırkiya de zaf koy estê u dergiyê. Nê koyi zaf berzê. Gorey cayê xo Tırkiya iklımo nerm dero. Tırkiya de amnani zaf beno germ, zımıstani zaf beno serd. Amnani de Tırkiya de vartış zaf nêbeno, hewa her cayê Tırkiya de zaf beno germ. Zımıstani de hewa zaf beno serd u vartışê vewre beno. Verocê Tırkiya de hewa zaf serd nêbeno u vewre nêbena. Tırkiya de çol çıniyo, ema erdê Qonya (Miyanê Anatoliya) de dari çıniyê u tiya heni heni beno çolın. Tırkiya de zaf goli çıniyê. Çhemê Royê Fırati (be Tırki: Fırat), Royê Dicley (be Tırki: Dicle) u Qızılırmaqi (be Tırki: Kızılırmak) zerrey Tırkiya ra şonê. Zey Golê Wani (be Tırki: Van Gölü) u Golê Sole (be Tırki: Tuz Gölü) tede golê gırdi estê. Erdê rocvetışê Anatoliya de zaf dari u nebat çıniyê.
Demografiya Tırkiya
[bıvurne | çımeyi bıvurne]-> Bıvênên Demografiya Tırkiya
| Serre | 1914 | 1927 | 1945 | 1965 | 1990 | 2005 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mısılmani | ||||||
| Yunani | ||||||
| Ermeniy | ||||||
| Cıhudi | ||||||
| Ê bini | ||||||
| Pêro-piya | 15,997 | 13,630 | 18,790 | 31,391 | 57,005 | 72,120 |
| % Mıslıman niyo |
Din
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Tırkiya yew dewleta de sekulera u dinê dewlete çıniyo. Ema şarê Tırkiya pêro mısılmano. 96.1%ê şarê Tırkiya mısılmano. %1ê şarê Tırkiya Xıristiyan u Cıhudo. %3ê nıfusê Tırkiya dinan rê bawer nêkenê. Tırki, Zazay, Erebi, Kurdi, Lazi mısılmanê, Ermeniy, Yunani u bini xıristiyanê.
- Mısılman - 96.1% (80-85% İslamo Sunni, 15-20% İslamo Şıi)
- Xıristiyan - 0.13% (60% Ermeni, 20% Suriyayıc, 10% Protestan, 8% Katolik, 2% Ortodoksiya Yunani)
- Cıhudiye - 0.03% (96% Sefardi, 4% Aşkenazi)
- Behai - 0.01%
- Ateist - 1%
Zıwani
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Mıletê Tırkiya zaf mıxtelıf zıwanan qısey keno, zey Zazaki, Erebki, Kurdki, Ermeniki, Yunanki uêb.. Ema zıwano resmi Tırkiyo.
Bıvênên
[bıvurne | çımeyi bıvurne]
.svg)
Galeriye
[bıvurne | çımeyi bıvurne]-
Verê BMM'yi (Büyük Millet Meclisi) de dıwa -
Roca Rakerdena Mektebê Hıquqiyê Zanışgehê Anqara
Referansi
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2013-04-10. https://web.archive.org/web/20130410072618/http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13425.
- ↑ https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2019-33705
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_and_outlying_territories_by_total_area
- ↑ Icduygu, A., Toktas, S., & Soner, B. A. (2008). The politics of population in a nation-building process: Emigration of non-muslims from turkey. Ethnic and Racial Studies, 31(2), 358-389.
Çımeyi
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- Sitey Tırkiyao Resmi Archived 2008-06-19 at the Wayback Machine
- Xeritay Tırkiya Archived 2017-08-12 at the Wayback Machine
- Tırkiya ra fotrafi Archived 2008-11-19 at the Wayback Machine
- Serekweziriya Cumhuriyetê Tırkiya Archived 2018-07-11 at the Wayback Machine
- Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Archived 2018-08-18 at the Wayback Machine
- Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı
- Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı
- Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı
- Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı
- Türkiye Rehberi
- Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
- E-devlet resmi portalı Archived 2019-05-26 at the Wayback Machine
- E-devlet resmi girişi